♦ ДOБИEHO И И3ГУБEHO

Се разбира дека секогаш сме радосни кога нешто ќе добиеме, и не ни помислуваме дека за она што сме го потрошиле за добиеното сме можеле да добиеме и многу повеќе. Па таа разлика, која не ја гледаме, не успеваме да ја согледаме како загуба. А тој философски принцип, дека празниот простор помеѓу тоа што сме можеле да го постигнеме и тоа што сме го постигнале е мерило за нашиот пораз, често пати останува неискористен во многу сфери од живеењето.

1. Колку пилиња има во една табла јајца: ајде на почетокот една поучна аналогија. Имено, како преку односот кон една табла јајца може да се споредат менталитетите на типичниот Американец, Европеец (од запад) и Балканец? Еве како:

Во Америка еден човек шета по некоја улица во некој американски град носејќи при тоа табла јајца во рацете. Еден типичен Американец го гледа и си мисли: „еј, цела табла јајца! Па да ги стави нив во инкубатор – триесет пилиња ќе се родат. А тие пак, кога ќе потпораснат во петли и кокошки ќе продуцираат и самите нови јајца, што значи, за една година може барем стотина нови табли јајца да се добијат. Тоа се три илјади пилиња, и за уште една година, од нив пак може да се развие цела живинарска индустрија, за пердуви, месо, јајца, дури и пилешкиот измет за органско ѓубриво може да се продава во вреќи на кои ќе има и реклама за други земјоделски препарати! Боже мој, колкав ли само потенцијал лежи во таа една табла со триесет јајца. Само треба труд и време да се вложи, и приходот може да биде безграничен!“

Во западна Европа еден човек шета по некоја улица во некој западно-европски град носејќи при тоа табла јајца во рацете. Еден типичен западно-Европеец го гледа и си мисли: „еј, цела табла јајца! Па што ќе му се на еден човек толку многу јајца? Барем половина од тоа треба да се земе како данок и да се поделат јајцата на социјалните случаи, студентите и невработените. По три јајца за секого, тоа се пет нахранети луѓе. Од остатокот пак, барем пет нека ги даде доброволно за гладните во Африка, каде што и едно јајце по човек ќе биде доволно за каков-таков појадок. Тоа се значи уште пет луѓе што нема да гладуваат. На човекот ќе му останат десет јајца, ајде нека изеде пет самиот со неговата фамилија на ручек, и пет нека ги стави во инкубатор, при што инкубаторот треба да биде, се разбира, според сите стандарди пропишани од Европската комисија. Од пет јајца ќе се испилат пет пилиња – и ете доволно е тоа за проста репродукција. За неколку месеци пак ќе има табла јајца од тие пилиња и процесот што претходно го опишав, пак може да се повтори“

На Балканот еден човек шета по некоја улица во некој балкански град носејќи при тоа табла јајца во рацете. Еден типичен Балканец го гледа и си мисли: „еј, цела табла јајца! Ух, колку ми е јад што го гледам со тие јајца, додека мене ми кркорат цревата, а немам ни за пола јајце пари, а не пак за цела табла да купам. И глеј го бе педер еден како внимателно оди, небаре му е страв да не се сопне и да не му паднат јајцата. Ај, леле колку ќеф ќе ми направи ако само се сопне и падне и сите јајца му се скршат. Ајде бе, пичка ти материна, сопни се веќе, сопни се од нешто, да те ебам. Ај што нема снег или лед па да се лизнеш, крв ти ебам јајчарска и мамето твое кокошкарско… еј жими све, ако не се сопне самиот, ќе станам и ќе одам јас ќе му турам сопка, само да го поебам, копиле едно, вошкар еден. Он на мене ќе ми се шета со табла јајца пред очи, лајнар смрдлив, кој знае од каде ги украл тие јајца, можда од кокошарникот на дедо ми или прадедо ми ги зел, мамето негово, па тие се мои јајца бре, ја и’ам историско право на нив…“

Па, колку пилиња има во една табла јајца? Ако размислувате како Балканец – ниту едно, оти главна цел ви е сите туѓи јајца да ги уништите толку темелно, што нема не само пилиња, туку ни кајгана да може од нив да се добие. Ако пак размислувате како модерен западно-Европеец, во триесет јајца има пет пилиња кои на среден рок ќе обезбедат пак триесет јајца, а тие пак пет пилиња, и така иако нема напредок, нема ни назадување, ама при тоа се задоволени принципите на социјалната правда и еднаквоста. Кои вам ви се најбитни.

Ако пак размислувате како Американец, при тоа се мисли на оној архетипскиот Американец кому што само за бизнис му е умот насочен (а денешните Американци и не се баш такви) тогаш, знаете ли колку пилиња има во една табла јајца?

Има толку колку што сте спремни да издржите без да ги конзумирате пред време јајцата и пилињата што од нив ќе се испилат. Ако инвестирате долгорочно – можете да добиете од почетните триесет јајца – милиони пилиња!

2. Нема разлика меѓу заштедено и заработено: еве една друга приказна во врска со метафорите околу тоа што е добиено и што е изгубено кога не се размислува околу тоа што може да се добие и што може да се изгуби:

Еден патник од далечна земја одејќи си по патот налетал на стотина луѓе кои со лопати нешто копале, покрај една река. Зачуден од недостатокот на механизација, го прашал патникот оној човек што се чинел како главен (тој што не држел лопата во рацете, туку пенкало и тетратка) околу целта на работењето.

– Што точно работат луѓево? – го прашал патникот надзорникот.

-Како што, нели гледаш дека копаат канал, за од реката да тече водата во нивите и да ги наводнува – одговорил надзорникот.

– Па што не донесете еден багер, многу побрзо ќе ја ископа земјата и каналот ќе биде направен без стотинава луѓе да се мачат тука со лопатите – предложил патникот.

– Ех, колку си ти кратковиден, патнику од далечна земја. Ако викнеме багер да копа, тогаш овие сто луѓе ќе останат без работа бре! – извикал надзорникот презриво.

– Ау, тоа ли било целата, а јас пак мислев дека вие копате канал за наводнување?! А тоа да ти било всушност само изговор за на сто луѓе да им дадете работа. Па тогаш, дозволете ми да ви предложам прекрасна идеја – рекол патникот.

– Кажи, што предлагаш? – побарал да чуе надзорникот.

– Е па, ако целта е што е можно повеќе луѓе да бидат вработени, а не е битно колку канали ќе ископате, земете им ги лопатите, и речете им со голи раце да копаат. Така не само сто, туку сигурно илјада луѓе ќе може да вработите за ископувањето на каналов – објаснил патникот.

– Е, и мене ми текна тоа, ама знаеш што е проблемот, тие луѓето кои ги изработуваат рачките за лопатите ќе останат без работа тогаш – одговорил надзорникот.

– Не е тоа никаков проблем, баш ќе требаат повеќе работници ако се копа со голи раце, па и за нив ќе има вработување – конечно рекол патникот.

– Патнику, па ти си гениј! – извикал надзорникот и го прегрнал, наредувајќи веднаш потоа да се остават сите лопати и копањето да продолжи, буквално рачно.

Што е грешката во логиката на надзорникот? Е па таа е во тоа што со примитивни алатки (или и без алатки), еден канал ќе можат стотина луѓе да го ископаат да речеме за еден ден. Што значи дека ако тие копаат секој ден, за една година од 250 работни денови тоа општество ќе добие 250 канали за наводнување.

Доколку пак се користи модерна механизација, двајца работници ќе можат да ископаат ист таков канал за еден ден, што пак значи дека ако има ептен многу канали за копање, со сто работници колку што општеството одвоило за создавање на својата обемна каналска мрежа, за една година 12.500 канали ќе може да бидат ископани.

Кога се избегнува користењето на нови технологии со цел да се зачуваат работните места на луѓето – тие места се навистина зачувани, ама на сметка на тоа, огромен број на стоки и услуги што можеле да се добијат нема да се добијат. Во случајот со копањето на канали, сто работни места биле зачувани и биле добиени 250 канали за една година. Ама ако биле користени доволен број на багери, не само што тие сто работни места ќе биле сочувани (некој мора да ги управува машините), туку ќе биле создадени педесет пати повеќе канали!

Загубата значи не е на долг рок сто работни места, оти секогаш ќе има работа. Загубата е 12.250 канали кои нема да бидат ископани. Оти некој немал визија да сфати дека за сѐ што е добиено (т.е зачувано) нешто многу поголемо е изгубено.

А пак со помош на новите технологии, не само што се штеди на работна рака, туку и се заработува на работната рака многу повеќе, оти продуктивноста на секој еден работник е зголемена со помош на машините.

3. Атомските бомби спасуваат животи?! Еден од најголемите гревови што на Американците им го припишуваат пацифистите е што во текот на Втората светска војна ги фрлиле двете атомски бомби врз јапонските градови Хирошима и Нагасаки, при што стотици илјади јапонски цивили загинале. Тоа е осудено од пацифистите како сосема непотребно уништување на животите на невини луѓе.

Навистина, точно е, страшна загуба за човештвото е загинувањето и на еден, а камоли пак на стотици илјади луѓе. Ама, тоа е само изгубеното во случајот со фрлањето на бомбите. Што е добиеното?

Ако ги споредите бројките на загинати американски и јапонски војници (и цивили) во битката за островот Окинауа (водена неколку недели пред фрлањето на бомбите), ќе видите дека на тој релативно мал дел од јапонската територија, огромни загуби претрпеле и напаѓачите (Американците) и бранителите (Јапонците) и иако на крајот сепак американските сили извојувале победа, таа била платена во крв со ужасно висока цена.

Кај американските команданти кои ја планирале копнената инвазија врз главните јапонски острови (на кои што живееле десетици милиони луѓе), се јавил по битката за Окинава сосема оправдан страв дека за да се покорат и тие територии, и со тоа да се стави крај на војната, ќе треба да загинат милион американски војници и барем уште толку јапонски војници и цивили.

Затоа, била донесена одлуката да се избришат од лицето на земјата два јапонски града со помош на новото апокалиптично оружје, од кое никој не можел да се скрие, оти неговите ефекти биле смртоносни и по експлозијата, преку радијацијата. Откако виделе јапонските водачи што се случило со Хирошима и Нагасаки, седнале и ја направиле единствената логична математика дека – не вреди да се борат веќе.

Затоа што Американците немале веќе потреба милиони свои војници да жртвуваат во улични борби за секој јапонски град, туку дека оние градови што ќе пружаат отпор ќе ги спржуваат со нуклеарки и ќе ги срамнуваат со земја. Затоа Јапонците решиле да капитулираат.

Па дали Американците кога одлучиле да ги убијат стотиците илјади цивили во Хирошима и Нагасаки направиле зло или добро? Да, стотици илјади луѓе загинале, ама токму благодарение на начинот на кој биле убиени – било спречено продолжувањето на војната која пак ќе резултирала најмалку со милион цивили загинати.

Да не навлегуваме и во тезата дека токму постоењето на атомското оружје го спречи избивањето на Трета светска војна. Сите конфликти меѓу големите сили се водеа преку „сојузнички војни“ т.е. Американците војуваа не директно со Русите, туку со сили поддржани од СССР, а пак Русите не војуваа со Американците директно, туку со сили помагани со пари и оружје од страна на САД.

Во војните кои беа жешки точки на Студената војна загинаа милиони луѓе, ама колку ли ќе загинеа ако избиеше светска војна меѓу СССР и САД, дури и без употреба на атомско оружје (т.е. ако тоа никогаш не беше измислено)? Стотици милиони луѓе? Милијарда?

*

Принципот на „добиено и изгубено“ за прв пат во историјата на философијата систематски го опишал францускиот економист Фредерик Бастијат во неговото генијално дело „Што се гледа и што не се гледа“. Иако тој се ограничил само на грст економски теми, неговата логика е јасна како бел ден и лесно може да се примени за практично сите сфери од животот.

Еве на пример, да се задржам и јас на една актуелна економска тема. Потрошивме 4,5 милиони евра и добивме за тие пари една Триумфална капија. Супер, кој тоа може да тврди дека парите биле фрлени во ветер, кога ете ја среде Скопје си стои цела и бела, украсена и усогласена според стилот ѝ со околните згради „Порта Македонија“.

Е ама, од друга страна, еден двособен стан да се изгради во некоја од не-централните скопски населби би чинел околу 45.000 евра. Во таков еден стан може да се всели и да живее пристојно едно младо семејство со татко, мајка и две мали дечиња. Бидејќи државата ги потрошила парите за една триумфалична капија (во која никој нема да живее) тие исти пари сега нема да може да се потрошат за градење на – две или три станбени згради со вкупно сто двособни станови во нив.

А замислете само, да изградеше владава сто двособни станови и да им ги доделеше на сто млади брачни парови, на кредит со некоја симболична отплата од 40 години без камата, плус грејс период од десетина години? Сто пресреќни и благодарни парови, заедно со нивните родители, исто така преблагодарни за доделениот стан на децата, тоа се барем 500 гласови, ако не и 600 (неблагодарни намќори секогаш има!) за владејачката партија.

Ете затоа, кога ќе поминете друг пат покрај триумфалусната капија, сетете се дека за 4,5 милиони евра добивме една грандиозна капија (која и онака кога ќе се врати СДСМ на власт триумфалбаџиски ќе ја урне) ама загубивме сто станови поради кои ВМРО-ДПМНЕ не доби петстотини нови гласачи.

А петстотини од ваму, петстотини од онаму, и ете ти преполовено гласачко тело, и ете ти паѓање од власт и ете ти ги сите маки и страданија што од тоа ќе произлезат. Но, тоа е тоа: оној што има правилен менталитет нема да ја пропушти шансата од една табла јајца да создаде милион пилиња. Оној што има погрешен менталитет, ќе постапи како типичен Балканец и дури и ако му дадеш милион пилиња – ќе остане на крајот со триесет сматоци.

Поговорката вели дека мудар е оној што ќе постигне и волкот сит да е и овците на број да бидат. Голема мудрост е таа, голема. Штета само што ние си немаме ниту големи мудреци, ниту мудри големци.

.

П.С: Во утрешниот број на неделникот „Фокус“, побарајте ја мојата нова политичка колумна (не дека и оваа тука не беше малку политичка, ама таа во неделникот е уште пополитичка). А пак наредниот четврток, на блогов очекувајте ја колумната „Преторијанци“.

До тогаш, поздрав 🙂