♦ KPATKOBИДOCT И ДAЛEKУBИДOCT

На сликава горе има два лешника. Едниот е скршен а другиот е уште во здрава состојба. Тој што е здрав, може да се засади и од него да никне цело дрво лешниково, кое потоа ќе дава илјадници нови лешници секоја година. Арно ама, оној лешник што е скршен најмногу што може да направи е да послужи како еден единствен залак за некој кому му требаат грицки додека гледа телевизија. Лешникот што ќе се засади ќе даде многу лешници за многу залаци, ама тоа е на долг рок. Обично, речиси секогаш впрочем, за да имаме долгорочна добивка, мораме да се помириме со штета на краток рок. Не многу луѓе се спремни ја направат таквата жртва.

1. Робин Худ во супермаркет: имаше пред неколку години вест за случка во Грција која новинарите ја опишаа како пример за Робин Худ во супермаркет. Имено, група анархисти влегле во некоја голема продавница и откако им се заканиле на продавачките и на менаџерот, ги зеле сите прехранбени продукти и средства за лична хигиена и почнале да им ги делат бесплатно на минувачите. Овие пак, пресреќни што не мораат да плаќаат ништо за работи за кои обично треба да платат, си земале од тоа што им се нудело и гласно им давале поддршка на анархистите, посакувајќи такви случаи да има што почесто.

На прв поглед, многу убава работа е тоа, што на сиромашните некој им раздава бесплатно работи што им требаат, оти кој страда во тој случај? Само богатите газди на супермаркетот, а тие и онака се едни лоши и одвратни луѓе што не заслужуваат никаква почит и разбирање.

Е арно ама, на краток рок она што е добро, на долг рок е многу лошо. Ако некој трговец не може да заработува со продажба на производи од својата продавница, оти некои анархисти постојано ги крадат и им ги делат на сиромасите, тој утре ќе стави клуч на дуќанот или на маркетот што го има и ќе си замине засекогаш од тој град.

Тој можеби прво ќе побара заштита од полицијата или пак ќе вработи дополнително обезбедување, ама ако таквиот „робинхудизам“ е популарен меѓу народот, ниту полицијата ќе сака да го заштити (оти така губи рејтинг власта) ниту пак агенците за обезбедување ќе сакаат со него да си имаат работа оти и тие не се способни да се одбранат од големи толпи на демонстранти кои сигурно ќе навалат да го нападнат себичниот капиталист кој сака да профитира врз грбот на народот.

Значи, нема друг избор освен да си отиде трговецот. Од кого потоа ќе се снабдуваат сиромасите со леб, зејтин, млеко, шеќер, тоалетна хартија и паста за заби?

Државата ќе отвори пункт каде ќе се делат бесплатно такви продукти? Да, ама лебот мора некој да го замеси, од нечие брашно кое некој мора да го смеле од некаква пченица која некој треба да ја засее и ожнее од некоја нива, ставајќи вештачко ѓубриво кое од некоја хемиска фабрика е купено каде пак е произведено со сложени технолошки процеси при кои е употребена струја, како и суровини ископани од некој рудник. Сите луѓе што се вклучени во производниот процес за лебот што бесплатно ќе се дели мора да бидат платени од некого. Така да, лебот нема да биде бесплатен, оти ако не потрошувачите, тогаш барем државата ќе мора да плати за него. А од каде ѝ пари на државата?

Ќе земе од богатите? Па кои се тие „богати“? Газдите на супермаркетите се богати. Кои, како што заклучивме погоре, нема да имаат приходи ако бидат принудени да излезат од бизнисот со трговија.

И така, еден ден на бесплатно изобилие преку пљачкањето на стоката од супермаркетот, води до многу години на немаштија, оти никој нема да сака да отвори супермаркет во област каде трговијата не е безбедна.

2. Фабриките на работниците: една стара заблуда која никако да си замине на буништето на историјата е онаа која вели дека газдите на фабриките ги експлотираат работниците што работат во фабриките и дека тие се практично паразити кои живеат на грбот на трудбеникот. И затоа, праведно е да им се одземат фабриките на капиталистите и да им се поделат на оние кои работат во нив. Ова некогаш било многу популарна идеја која се викала анархо-синдикализам.

Краткорочно, ова изгледа супер, оти на еден газда ќе му се земе богатствто и само тој ќе биде унесреќен, ама пак затоа на стотина сиромашни работници ќе им се подели по парче од капиталот и стотина ќе бидат усреќени. Кај е проблемот тогаш?

Проблемот лежи во долгиот рок. Имено, фабриката не паднала од небо. Некој ја изградил и опремил со машини, а тоа пари чинело, оти и ѕидарите и доставувачите на опрема не работат за џабе. Сопственикот инвестирал во создавањето на погонот, а не работниците.

Така што, да се смета дека е праведно на оној што инвестирал да му се одземе капиталот и да им се даде на оние кои сега работат со машините, е исто како да се смета дека е праведно да им се одземе детето на родителите што го создале и да ѝ се даде на учителката што го воспитува во школо!

Но, не е само занемарувањето на минатото проблем, туку и иднината. Ајде, да им се одземат постојните фабрики на тие што се газди за да им се поделат на тие што се работници. Што ќе се случи утре?

Е па утре, никој нема да се реши да инвестира во градба на нова фабрика, оти секој ќе знае дека може да му го одземат тоа што го изградил. Не само што тој нема да инвестира таму кај што не е безбеден, туку ќе отиде да инвестира таму каде што ќе е безбеден неговиот капитал. Па така во местата каде што капиталот се чува и брани од конфискација во името на некаква си социјална правда, ќе има постојано нови инвестиции, а пак во земјите каде што капиталот систематски се пљачкосува нема да има нови инвестиции и таквата држава ќе тоне сѐ повеќе и повеќе во сиромаштија.

А што станува со можноста штом ќе им припадне фабриката на работниците да станат инвеститори самите тие? Имено, работниците да одлучуваат да не конзумираат многу од приходот, туку да го вложат во нови машини и згради? Или пак можеби државата да инвестира во градба на фабрики од нула и потоа да им ги дава по принципот „клуч на рака“ на невработени што ќе ги вработи на тој начин?

Таков модел имаше во бившата СФРЈ, каде новите капацитети беа основани од власта која потоа им ги даваше на работничките совети на управување, и во нив сите работници учествуваа и одлучуваа што да се прави со заработените пари и каде тие да се инвестираат.

Видовме како заврши тој модел. Со презадолжена до гуша држава која потона во хипер-инфлација и затоа и се распадна, а во фабриките во меѓувреме работниците одлучуваа да не се инвестира во нови технологии туку да се дели к-15 или да се вработуваат нивните деца и братучеди, или ако нешто сепак се инвестираше тоа беше во дејност неповрзана со она на фабриката, имено во работнички одмаралишта, ресторани, транспортни претпријатија и спортски клубови.

Интересно е што истиот тој самоуправувачки модел сеуште го имаме во политиката, т.е. во управувањето со државата во која сега живееме. Имено, народот одлучува на избори за тоа кои политичари ќе управуваат со државниот имот и ќе ги распределуваат парите од буџетот. Како оди таа работа? Исто како и самоуправувањето на времето. Имаме презадолжена држава, имаме гласачи кои се тепаат кој да се вработи во државната управа, а во меѓувреме се фрлаат пари за споменици, стадиони и слични непродуктивни расходи. Да се разбереме сепак, сето тоа е по волја на народот.

*

Во триесетите години на минатиот век, додека Германија под водство на Хитлер постојано барала отстапки од големите сили, тие ѝ дозволувале да прави што си сака, само за да се одржи мирот во Европа. И таа политика на попуштање била ептен популарна кај граѓаните на Франција, Англија и САД, оти така се избегнувала можноста од избивање на нова светска војна.

Ама сепак Втора светска војна избила баш поради тоа што големите западни сили не им застанале на време на пат на апетитите на нацистите. Тоа што на краток рок се чинело како мудра политика, на долг рок се покажало како катастрофално погрешно.

Слично на тоа, многу е убаво кога за мир во државата се дава амнестија на извршители на воени злосторства. Ама со тоа само на краток рок се смирува тензијата, оти секој силеџија потоа ќе си рече дека е доволно да обезбеди доволно силна политичка поддршка и ќе биде амнестиран и тој за сите злодела што ќе ги направи. За ова нешто сме сведоци во изминативе денови.

Мнозина сметаат дека би било кул да се мафијаши и да шетаат низ својот град и да си земаат што си сакаат од скапа роба од било која продавница без да платат како и да пијат и јадат во кафеани и ресторани без да дадат и денар за направениот есап. И тоа навистина е кул, ама на краток рок. Оти трговците и угостителите ќе сфатат многу брзо дека нема за нив никаков ќар во град каде има многу гангстери што никогаш за ништо не плаќаат а постојано земаат, па ќе си заминат од тој град. Каде потоа мафијашите ќе „пазаруваат“ без да плаќаат?

Кул е и да се здружи цело маало или село и да не плаќа струја, и да не дозволуваат никој да ги исклучи. Ама на долг рок, ако не мораат да плаќаат струја, ќе ја трошат неразумно, па постојно ќе прегорува мрежата. А бидејќи никој нема ќар од нив, нема да доаѓа да им ја зајакне таа преоптоварена мрежа. И така, на краток рок ќе уживаат во ефтина (т.е. бесплатна) струја, ама на долг рок ќе останат во мрак. Краткиот рок може да биде и неколку децении, ама кога-тогаш колапсот доаѓа сигурно.

Една од основните задачи на секоја власт и впрочем целата смисла на постоењето на власт со полиција, судови и инспекции, е да се обезбеди луѓето да ги исполнуваат ветувањата што ги дале. Ако си ветил дека ќе плаќаш за струја, ќе ти даваат струја и ќе мораш да ја плаќаш. Воедно, ако отвориш фабрика, државата ти гарантира дека никој нема да ти ја земе, па ќе имаш мотив да отвориш утре и друга фабрика.

Државата која не може да обезбеди сигурност за своите граѓани, за фирмите, за почитување на договорените обврски од сите страни, таквата држава не е држава.

Од друга страна, како пак да се натера државата да ги почитува самата ветувањата што ги дала? Да плаќа и таа на време за тоа што купила и да ја ги обезбедува граѓаните кои од неа очекуваат сигурност.

Ако државата постои за да ги натера сите да си стојат на зборот, кој е тој што треба да ја натера државата таа да си стои на нејзиниот збор? Ако државата државствува врз народот, кој државствува врз државата?

.

П.С: Во последно време имам многу обврски, па не успевам никако да стигнам со објавување на колумните на време. Така да, оние мои најави „во четврток ќе објавам“ или „утре ќе објавам“ не треба да ги земате премногу сериозно.

Затоа, за да не доаѓате за џабе на блогов очекувајќи нови содржини а да нема ништо ново, пријавете се за автоматски известувања по мејл. На екранов долу десно има една „икона“ на која пишува „follow” со чие кликање можете да се запишете и на вашиот и-мејл да добивате известување секогаш кога ќе објавам нова колумна на блогов. Процедурата за субскрипција е многу едноставна и е навистина корисна и практична.

Како и да е, претпоставувам дека наредниот четврток (или можеби не, кој знае?) ќе се обидам да објавам колумна со наслов „Раселов парадокс“. Многу често низ колумни го споменувам тој парадокс и секогаш ставам линк за него до википедија, каде за жал неговата суштина не е објаснета баш многу разбирливо. Затоа решив да го објаснам јас и при тоа да употребам многу поинтересни и попрактични примери.

Така да, не гарантирам ништо, ама до наредниот четврток кога ќе има нова колумна, останете поздравени 😉