♦ KAKO TPEБA ДA CE ЧИTAAT MИTOBИTE

Човекот на сликава која е дел од античка ваза изгледа како во раката да држи лаптоп, што или е доказ за патување низ времето, или пак (што е далеку пореално) е само илустрација на некој антички ученик како фаќа прибелешки на направа која се вика „восочни таблици“ и која била прилично проста технологија. Евидентно, она што го гледаме многу зависи од тоа што сакаме или не сакаме да видиме. Така некако е и со многу древни митови, кои што може да се читаат на многу начини, и од нив да се црпат најразлични поуки, некои валидни не само за антиката кога се создадени, туку и сите времиња воопшто.

1. Вавилонската кула: митот за Вавилонската кула е општопознат, бидејќи е споменат во Стариот завет, кој преку неговото значење за развојот на христијанската религија е извор за еден куп легенди, митови и архетипови што се нераскинлив дел од целата западна цивилизација.

Дотичниот мит, во кратки црти вели дека во древната метропола Вавилон, кога тој град станал многу моќен и влијателен центар на силна империја, тамошните главатари ги обзела тешка ароганција, па умислувајќи си дека после земјата се спремни и небото да го освојат, одлучиле да изградат една екстремно висока кула. Но Бог, сакајќи да ги казни Вавилонците за нивната вообразеност, ги спречил во нивните планови.

Бидејќи кулата била сеуште во процес на изградба, тој повлијаел врз умовите на градителите, кои сите почнале да зборуваат одеднаш на сосема различни јазици (пред тоа збореле сите на ист јазик) и бидејќи никако не можеле да се разберат во новонастанатата ситуација, градбата на кулата престанала и со тоа на водачите на Вавилон им било покажано до каде е границата на човечката способност.

Поуката од овој мит долго време се сметаше дека е чисто етиолошка, т.е. објаснување за тоа како настанала некоја појава, во случајов различните јазици. Друг агол од кој може да се анализира митот за Кулата Вавилонска е дека тоа е предупредување за луѓето да не се замислуваат дека се многу моќни и да не го предизвикуваат Бог, т.е. дека ароганцијата не е само грешка, туку е и грев кој нема да остане неказнет.

Но, мое мислење е дека длабоко во легендата има и една друга, попрактична порака. Имено, ако според митот, Бог сакал да го спречи градењето на кулата, тој можел само да предизвика земјотрес или поплава, но тој тоа не го сторил, туку големиот проект кој требало да ги надминува сите други градби до тогаш создадени од луѓето, бил упропастен затоа што неговите градители престанале да се разбираат меѓусебно.

Тоа е концепт што објаснува, меѓу другите работи, и зошто ниту една револуција не ги остварила очекувањата на револуционерите, и зошто после секоја голема побуна оние кои се бунеле најжестоко бидуваат редовно разочарани од резултатите, а често избиваат и жестоки конфликти меѓу довчерашните соборци.

Тоа е затоа што секоја револуција е голем чин, огромен процес (налик на градбата на Вавилонската кула), која секогаш привлекува луѓе со разнородни, често и меѓусебно спротиставени мотиви. Некои сакаат со револуцијата да се промени светот од темели, други сакаат само својата материјална положба да ја подобрат, трети се вклучуваат само за да можат да крадат и убиваат неказнето во целиот хаос, четврти се шпиони инфилтрирани од разни центри на моќ, петти се подеднакво зли како оној против кого се кренала револуцијата и тие само сакаат да добијат шанса да се одмаздат за претрпените неправди со вршење нови неправди, итн.

Многу мотиви, многу побуди, многу визии за тоа што ќе се случува после победата, а сепак револуцијата не може да испадне и црна и бела истовремено, и златна и дрвена одеднаш. И затоа, како и во Вавилонската кула, така и во сите големи движења и проекти, настануваат спорови меѓу учесниците. Кои може да ескалираат до тој степен што проектот ќе биде предвреме прекинат и ќе заврши со тотален неуспех.

Митот за кулата од Вавилон е предупредување, ама не толку за тоа да не се биде арогантен, туку да се имаат јасни планови околу кои луѓето што ќе се обединат ќе бидат сложни. Премногу магловита цел, премногу недефирани методи на делување, премногу распашана кадровска политика, и тоа е рецепт за внатрешен раздор во редовите на организацијата која се создала да изведе нешто големо.

Ако уште на самиот почеток се дефинира што е што и кој е кој и зошто е зошто, потоа не само што ќе се намали потенцијалот за појава на несогласувања, туку и „кулата“ сама ќе се гради, штом секој знае што треба да прави и нема потреба постојано да се консултира со другите. Чиста сметка – долга љубов, вели поговорката, која воопштена гласи: „јасен план – загарантиран успех“.

2. Нишката на Аријадне: сите знаеме како најлесно може да се најде патот низ некој замрсен лавиринт. Имено, бидејќи има еден куп ходници и еден куп крстосници, и сите тие изгледаат исто, можно е постојано да се вртиме во круг составен од истите ходници низ кои веќе сто пати сме поминале, па затоа е потребно да имаме начин да ги означиме оние места низ кои сме прошле, за да не поминуваме пак низ нив.

Во митот за Минотаурот, кој бил чудовиште затворено во еден сложен лавиринт, јунакот кој влегол во лавиринтот со цел да го најде и убие ѕверот, успеал да не се загуби низ безбројните ходници и да не губи енергија вртејќи се во круг, благодарение на едно клопче волна кое му го дала принцезата Аријадне, и од тоа клопче, од неговата нишка, потекнува изразот „нишката на Аријадне“.

Принцезата го советувала јунакот како што ќе чекори низ ходниците на лавиринтот, да го расплетува зад себе клопчето, па ако наиде пак на ходник каде има конец, да знае дека таму веќе поминал и да бара друг, непоминат до тогаш пат. Со помош на нишката на Аријадне, јунакот бил успешен при пронаоѓањето и убивањето на Минотаурот.

Нишката на Аријадне ја симболизира пред сѐ потреба да се учи од историјата, од своите и од туѓите грешки. За да не се повторуваат постојано истите глупости и заблуди одново и одново. Затоа е неопходно во политиката и во бизнисот, да се знае добро историјата и таа да се разбира темелно.

Но, тоа се покажува постојано како преголем предизвик во многу случаи. Оти, сведоци сме дека некои грешки постојано се повторуваат, па дури и кога луѓето се свесни дека прават исто како што правел некој друг што пропаднал, тие продолжуваат цврсто да чекорат по тој погрешен пат.

Има безброј теории кои се обидуваат да одговорат на прашањето „зошто е толку тешко да се учи од историјата“ но според мене станува збор за неспособноста на луѓето да се погледнат себеси објективно т.е. да сфатат дека нема некоја суштинска разлика меѓу тоа што самите го прават и тоа што другите го правеле пред нив. Од таму, ако на некого што прави грешка му се посочи дека и пред него некој друг истото нешто го направил и тоа се покажало за погрешно, тој ќе одговори: „да, ама тој не бил како мене, јас сум сосема поинаков“. Т.е. она што за другиот било погрешен потег, сега за овој е правилен потег?!

Неспособноста на секоја актуелна генерација да се препознае себеси во претходните генерации е основниот фактор што тера до неизвлекување поуки од историјата. Убеденоста дека „сега е поинаку“, и дека „ние не сме како нив“ мнозина ги довела до катастрофа.

Животот е лавиринт, и во него е речиси невозможно да се најде правиот пат ако се оди на слепо, без да се погледне каде веќе сме поминале, и кои грешки сме ги направиле. Затоа ни е потребна нишката на Аријадне како метафора, нишка која за наша среќа, пред нас и многу други генерации ја послале, кога и тие минувале низ истите ходници од истиот лавиринт.

Ајнштајн, размислувајќи за вселената и за човечката глупост, заклучил дека иако космосот можеби има крај, будалаштината на луѓето сепак е неограничена. Но, Ајнштајн само делумно бил во право. Оти, глупоста е бескрајна во смисла дека е како патека која има кружен облик и дека ако постојано одиме по таквата патека, никогаш нема да ѝ го најдеме крајот, оти крајот на секој круг истовремено е и негов почеток.

Глупоста е бескрајна само затоа што ние не учиме од грешките. Ако цврсто одлучиме не ги повторуваме грешките што сме ги направиле ние или другите луѓе, ќе излеземе од кругот кој нема крај и конечно ќе тргнеме по правиот пат.

3. Хераклес против синот на Геа: според митологијата на древните Грци, во еден зафрлен предел на Либија живеел некој џин кој бил син на Геа, божицата на земјата, и кој што џин се викал Антаеус и кој  што бил многу крвожеден, и по таа основа исклучитлено штетен за луѓето кои ја имале таа несреќа да се најдат на удар на неговите напади. Затоа, јунакот Хераклес, кој бил син на богот Зевс, наумил да отиде кај џинот и да го убие, и со тоа да го спаси човештвото од тој напасник.

Е арно ама, џинот се покажал како тврд орев, дури и за силниот Хераклес. Секогаш кога синот на врховниот бог ќе го треснел на земја џинот, џиновата мајка (божицата Геа) му давала нова сила, и така тој пак се исправал и борбата продолжувала. Иако Хераклес бил многу силен, и сто пати го соборил на тло монструмот, тој со секое паѓање добивал обнова на моќта штом ќе ја допрел земјата, па во еден миг конечно Хераклес сфатил дека така само си го губи времето.

Затоа, со цел еднаш за секогаш да ѝ стави крај на борбата, и сфаќајќи дека својата сила џинот ја црпи од земјата, со која владеела неговата мајка Геа, Хераклес го зграпчил за врат Антаеус и го кренал во воздух, и така го држел одвоен од земјата сѐ додека овој не испуштил душа.

Поуката од овој минорен мит, кој дури и не е еден од дванаесетте главни митови за Хераклес, е дека некои работи е невозможно да се поразат без да се одвојат од изворот на нивната сила и моќ.

Уште старите Грци црпеле поука од митов, кога на пример во војната против Персијците кои ја нападнале нивната земја, прво ги уништиле персиските бродови на кои се носела сета храна и резервна опрема за огромната персиска армија, а потоа лесно се справиле на копно со изгладнетите и деморализирани напаѓачи.

Античките Македонци исто така знаеле која е поуката од наведниот мит, па Александар Велики (кој самиот се сметал за потомок на Хераклес) ја поразил моќната персиска флота не со директна конфронтација на море, туку со заземање на сите пристаништа на азискиот брег. Штом флотата на непријателот останала без пристаништа, таа немала од каде да се снабдува, па се распрснала како меур од сапуница без да направи некоја посериозна штета на македонскиот воен поход.

Во најново време, кога некоја власт сака да ги контролира медиумите, таа не се обидува да ги нападне директно, туку се концентрира врз преземање на изворите на финансирање на медиумот. Или ќе стане самата влада главен огласувач во нив, со што ќе ја купи наклонетоста на газдата на медиумот, или преку закани и прекумерни инспекции од сите надлежни и ненадлежни служби ќе ги принуди комерцијалните огласувачи да престанат да се рекламираат во проскрибираниот медиум. И така, опозциониот медиум навидум не е ни чепнат од страна на власта, но тој мора, поради ударот врз неговите извори на финансии, да почне да слуша наредби.

А тоа е стратегија стара колку што се стари и митовите. Практично, постара од пишаната историја. И како што сме свесни сите, и како што покажуваат и актуелните примери, сеуште таа функционира сосема успешно.

.

П.С: Требаше уште пред десет дена да ја објавам колумнава, ама поради објективни причини не стасав. За празникот пак сакав колумната со наслов „Празнични борби“ да ја објавам, ама од истите причини и нејзе не стасав да ја напишам на време. Но, не гледам зошто утревечер не би ја објавил. Така да, очекувајте ја.

До утре (понеделник) во истово време на истиов блог, поздрав 😉