♦ ШТО И ДА ОДЛУЧИШ – ИСТО ИСПАЃА

Многу често сме исправени пред битни животни избори, кога треба да одлучиме од две сосема спротиставени опции која ќе ја избереме. Во зависност од изборот што ќе го направиме, очекуваме да сносиме и соодветни последици. Но, многу често се случува изборот да е сосема небитен, ако нема разлика во последиците. Еве неколку мисли, фрази и афоризми кои објаснуваат како од различни опции за избор доаѓаат исти резултати. Јас лично не се согласувам со многу од мисливе, но ми се видоа интересни и во духот на темата, па еве ги по случаен редослед:

1. Нема потреба да докажуваш, бидејќи оној што одлучил да верува – не бара докази, додека пак оној што одлучил да не верува – не прифаќа докази.

2. Нема потреба од извинување, бидејќи ако си го исполнил ветувањето – нема за што да се извинуваш, а ако не си го исполнил ветувањето – џабе ќе се извинуваш.

3. Нема потреба да објаснуваш, бидејќи кој сака да разбере – ќе разбере и без да му се објасни, а кој не сака да разбере – нема да разбере па таман сто пати да му се објасни.

4. Не учи за диплома, бидејќи ако стекнеш знаење – не ти треба диплома, но ако не стекнеш знаење – џабе ти е дипломата.

5. Не се фали, бидејќи кој има дела – нема потреба да се фали, а кој нема дела – џабе ќе се фали.

6. Не играј лотарија, бидејќи ако имаш среќа – ќе добиеш и без да купиш лоз, а ако немаш среќа – таман и сто лозови купил нема да добиеш ништо.

7. Ако си политичар, не споменувај статистики, бидејќи оној на кого му е арно – нема потреба од статистики за да го убедуваат, додека оној на кого му е лошо – не им верува на статистиките.

8. Не се плаши од непријателите, бидејќи ако те бива – ќе успееш дури и ако сите се против тебе, но ако не те бива – нема да успееш, па дури и сите да ти помагаат.

9. Не планирај, бидејќи ако го погодиш правиот момент – ќе победиш дури и ако имаш глупав план,  но ако го погодиш погрешниот момент – ќе бидеш поразен дури и ако го следиш најгенијалниот план.

10. Не прашувај, бидејќи ако некој сака да ти каже нешто – ќе ти каже и без да го прашуваш, но ако некој не сака да ти каже нешто – нема да ти каже колку и да го прашуваш.

11. Не моли никого, бидејќи ако ти е вистински пријателот – ќе ти помогне и без да го молиш, но ако не ти е вистински пријателот – нема да ти помогне па таман го молел до сабајле.

12. Не се жени, бидејќи ако има меѓу вас двајца љубов – бракот е непотребен, но ако нема меѓу вас двајца љубов – бракот е залуден.  

13. Не барај ветувања, бидејќи тој што те почитува – ќе ти заврши услуга и без да ти има ветено, а тој што не те почитува дури и да ти вети и да се заколне дури – нема да ти заврши услуга.

14. Не барај никогаш прошка, бидејќи ако те сака искрено – секако ќе те разбере и ќе ти прости, но ако не те сака искрено – џабе е што ќе те разбере и бадијала е што ќе ти прости.

15. Не барај титула, бидејќи ако луѓето веруваат дека си способен – ќе те следат и ако немаш никаква титула, но ако не веруваат дека си способен – нема да те следат таман имал и највисоки титули.

16. Во војна, гледај да победиш по секоја цена, бидејќи ако победиш – ти ќе ја пишуваш историјата и секоја гадост што си ја направил ќе биде или премолчана или оправдана, но ако изгубиш – непријателот ќе ја пишува историјата и секое добро дело што си го направил ќе биде или премолчано или преставено како злосторство.

17. Подобро да си на власт, отколку да си во право, бидејќи ако си на власт – дури и кога не си во право, ќе биде по твое, па исто како да си во право, но ако не си на власт – дури и кога си во право, нема да биде по твое, па исто како да не си во право.

18. Полтронот нема потреба да размислува, бидејќи ако при размислувањето дојде до ист став како и шефот – размислувањето било непотребно, но ако дојде до различен став од оној на шефот – тоа размислување може да се покаже опасно за иднината на полтронот.

19. Нема потреба од закони, бидејќи добрите луѓе нема да прават лоши дела – дури и ако законот тоа им го дозволува, додека лошите луѓе ќе прават лоши дела – дури и кога законот тоа им го забранува.

20. Во сличен дух, не забранувај пороци, бидејќи оние луѓе кои сакаат да се дрогираат, пијанчат, коцкаат или курваат – ќе најдат начин да го прават тоа дури и кога е спротивно на законот, додека пак оние луѓе кои не сакаат да се дрогираат, пијанчат, коцкаат или курваат – нема да го прават тоа дури и ако нема закон против таквите пороци.

21. Оценка за јадењето не дава оној што готви, туку оној што јаде, бидејќи на гладниот и помијата со бајат леб ќе му се види вкусна, додека пак на прејадениот и тартуфите со кавијар ќе му се чинат блуткави.

22. Ако си слаб немој да учестуваш во борба, оти ако чашата удри во камен ќе се скрши чашата, додека пак ако каменот удри во чашата – повторо,  ќе се скрши чашата.

23. Цензурата е бескорисна, бидејќи ако луѓето не сакаат да го читаат или гледаат или слушаат тоа што го им забрануваш – нема да го читаат или гледаат или слушаат и без да има цензура, но ако луѓето сакаат да го гледата или читаат или слушаат тоа што си има го забранил, ќе најдат начин да го прочитаат или видат или слушнат тоа без разлика колку и да е силна цензурата.

24. За поразот најчесто виновен е селекторот, бидејќи оние играчи што можат да постигнат гол или кош – тој не ги пушта да играат, додека пак оние играчи што тој ги пушта да играат – не можат да постигнат гол или кош.

25. Симболите се небитни, бидејќи на пример знамето кое никој не го почитува е обично парче платно, додека парчето платно што сите го почитуваат – е знаме.

26. Алатите се небитни, бидејќи на пример, сликарот кој има талент и без четки ќе создаде ремек дело, додека пак сликарот кој нема талент и со најдобите четки само ќе успее ја извалка чистата површина врз која работи.   

 .

 П.С: После подолга пазуза, решив пак да го активирам блогов. Што значи дека од сега па натаму многу почесто ќе објавувам мои текстови на овој простор. Нема да објавувам секој ден се разбира, па за да не доаѓате беспотребно на блогов, запишете се (ако веќе не сте запишани) за автоматски известувања (по мејл) за нови колумни, кликајќи на иконата која е во долниот десен агол на екранот, на која пишува „следи“. Сѐ што треба потоа е да ја внесете вашата мејл адреса во полето, и да кликнете потоа на „sign me up“ и тоа е тоа. Штом ќе биде тука објавен нов текст, ќе добиете известување во вашиот инбокс.

♦ KAKO TPEБA ДA CE ЧИTAAT MИTOBИTE

Човекот на сликава која е дел од античка ваза изгледа како во раката да држи лаптоп, што или е доказ за патување низ времето, или пак (што е далеку пореално) е само илустрација на некој антички ученик како фаќа прибелешки на направа која се вика „восочни таблици“ и која била прилично проста технологија. Евидентно, она што го гледаме многу зависи од тоа што сакаме или не сакаме да видиме. Така некако е и со многу древни митови, кои што може да се читаат на многу начини, и од нив да се црпат најразлични поуки, некои валидни не само за антиката кога се создадени, туку и сите времиња воопшто.

1. Вавилонската кула: митот за Вавилонската кула е општопознат, бидејќи е споменат во Стариот завет, кој преку неговото значење за развојот на христијанската религија е извор за еден куп легенди, митови и архетипови што се нераскинлив дел од целата западна цивилизација.

Дотичниот мит, во кратки црти вели дека во древната метропола Вавилон, кога тој град станал многу моќен и влијателен центар на силна империја, тамошните главатари ги обзела тешка ароганција, па умислувајќи си дека после земјата се спремни и небото да го освојат, одлучиле да изградат една екстремно висока кула. Но Бог, сакајќи да ги казни Вавилонците за нивната вообразеност, ги спречил во нивните планови.

Бидејќи кулата била сеуште во процес на изградба, тој повлијаел врз умовите на градителите, кои сите почнале да зборуваат одеднаш на сосема различни јазици (пред тоа збореле сите на ист јазик) и бидејќи никако не можеле да се разберат во новонастанатата ситуација, градбата на кулата престанала и со тоа на водачите на Вавилон им било покажано до каде е границата на човечката способност.

Поуката од овој мит долго време се сметаше дека е чисто етиолошка, т.е. објаснување за тоа како настанала некоја појава, во случајов различните јазици. Друг агол од кој може да се анализира митот за Кулата Вавилонска е дека тоа е предупредување за луѓето да не се замислуваат дека се многу моќни и да не го предизвикуваат Бог, т.е. дека ароганцијата не е само грешка, туку е и грев кој нема да остане неказнет.

Но, мое мислење е дека длабоко во легендата има и една друга, попрактична порака. Имено, ако според митот, Бог сакал да го спречи градењето на кулата, тој можел само да предизвика земјотрес или поплава, но тој тоа не го сторил, туку големиот проект кој требало да ги надминува сите други градби до тогаш создадени од луѓето, бил упропастен затоа што неговите градители престанале да се разбираат меѓусебно.

Тоа е концепт што објаснува, меѓу другите работи, и зошто ниту една револуција не ги остварила очекувањата на револуционерите, и зошто после секоја голема побуна оние кои се бунеле најжестоко бидуваат редовно разочарани од резултатите, а често избиваат и жестоки конфликти меѓу довчерашните соборци.

Тоа е затоа што секоја револуција е голем чин, огромен процес (налик на градбата на Вавилонската кула), која секогаш привлекува луѓе со разнородни, често и меѓусебно спротиставени мотиви. Некои сакаат со револуцијата да се промени светот од темели, други сакаат само својата материјална положба да ја подобрат, трети се вклучуваат само за да можат да крадат и убиваат неказнето во целиот хаос, четврти се шпиони инфилтрирани од разни центри на моќ, петти се подеднакво зли како оној против кого се кренала револуцијата и тие само сакаат да добијат шанса да се одмаздат за претрпените неправди со вршење нови неправди, итн.

Многу мотиви, многу побуди, многу визии за тоа што ќе се случува после победата, а сепак револуцијата не може да испадне и црна и бела истовремено, и златна и дрвена одеднаш. И затоа, како и во Вавилонската кула, така и во сите големи движења и проекти, настануваат спорови меѓу учесниците. Кои може да ескалираат до тој степен што проектот ќе биде предвреме прекинат и ќе заврши со тотален неуспех.

Митот за кулата од Вавилон е предупредување, ама не толку за тоа да не се биде арогантен, туку да се имаат јасни планови околу кои луѓето што ќе се обединат ќе бидат сложни. Премногу магловита цел, премногу недефирани методи на делување, премногу распашана кадровска политика, и тоа е рецепт за внатрешен раздор во редовите на организацијата која се создала да изведе нешто големо.

Ако уште на самиот почеток се дефинира што е што и кој е кој и зошто е зошто, потоа не само што ќе се намали потенцијалот за појава на несогласувања, туку и „кулата“ сама ќе се гради, штом секој знае што треба да прави и нема потреба постојано да се консултира со другите. Чиста сметка – долга љубов, вели поговорката, која воопштена гласи: „јасен план – загарантиран успех“.

2. Нишката на Аријадне: сите знаеме како најлесно може да се најде патот низ некој замрсен лавиринт. Имено, бидејќи има еден куп ходници и еден куп крстосници, и сите тие изгледаат исто, можно е постојано да се вртиме во круг составен од истите ходници низ кои веќе сто пати сме поминале, па затоа е потребно да имаме начин да ги означиме оние места низ кои сме прошле, за да не поминуваме пак низ нив.

Во митот за Минотаурот, кој бил чудовиште затворено во еден сложен лавиринт, јунакот кој влегол во лавиринтот со цел да го најде и убие ѕверот, успеал да не се загуби низ безбројните ходници и да не губи енергија вртејќи се во круг, благодарение на едно клопче волна кое му го дала принцезата Аријадне, и од тоа клопче, од неговата нишка, потекнува изразот „нишката на Аријадне“.

Принцезата го советувала јунакот како што ќе чекори низ ходниците на лавиринтот, да го расплетува зад себе клопчето, па ако наиде пак на ходник каде има конец, да знае дека таму веќе поминал и да бара друг, непоминат до тогаш пат. Со помош на нишката на Аријадне, јунакот бил успешен при пронаоѓањето и убивањето на Минотаурот.

Нишката на Аријадне ја симболизира пред сѐ потреба да се учи од историјата, од своите и од туѓите грешки. За да не се повторуваат постојано истите глупости и заблуди одново и одново. Затоа е неопходно во политиката и во бизнисот, да се знае добро историјата и таа да се разбира темелно.

Но, тоа се покажува постојано како преголем предизвик во многу случаи. Оти, сведоци сме дека некои грешки постојано се повторуваат, па дури и кога луѓето се свесни дека прават исто како што правел некој друг што пропаднал, тие продолжуваат цврсто да чекорат по тој погрешен пат.

Има безброј теории кои се обидуваат да одговорат на прашањето „зошто е толку тешко да се учи од историјата“ но според мене станува збор за неспособноста на луѓето да се погледнат себеси објективно т.е. да сфатат дека нема некоја суштинска разлика меѓу тоа што самите го прават и тоа што другите го правеле пред нив. Од таму, ако на некого што прави грешка му се посочи дека и пред него некој друг истото нешто го направил и тоа се покажало за погрешно, тој ќе одговори: „да, ама тој не бил како мене, јас сум сосема поинаков“. Т.е. она што за другиот било погрешен потег, сега за овој е правилен потег?!

Неспособноста на секоја актуелна генерација да се препознае себеси во претходните генерации е основниот фактор што тера до неизвлекување поуки од историјата. Убеденоста дека „сега е поинаку“, и дека „ние не сме како нив“ мнозина ги довела до катастрофа.

Животот е лавиринт, и во него е речиси невозможно да се најде правиот пат ако се оди на слепо, без да се погледне каде веќе сме поминале, и кои грешки сме ги направиле. Затоа ни е потребна нишката на Аријадне како метафора, нишка која за наша среќа, пред нас и многу други генерации ја послале, кога и тие минувале низ истите ходници од истиот лавиринт.

Ајнштајн, размислувајќи за вселената и за човечката глупост, заклучил дека иако космосот можеби има крај, будалаштината на луѓето сепак е неограничена. Но, Ајнштајн само делумно бил во право. Оти, глупоста е бескрајна во смисла дека е како патека која има кружен облик и дека ако постојано одиме по таквата патека, никогаш нема да ѝ го најдеме крајот, оти крајот на секој круг истовремено е и негов почеток.

Глупоста е бескрајна само затоа што ние не учиме од грешките. Ако цврсто одлучиме не ги повторуваме грешките што сме ги направиле ние или другите луѓе, ќе излеземе од кругот кој нема крај и конечно ќе тргнеме по правиот пат.

3. Хераклес против синот на Геа: според митологијата на древните Грци, во еден зафрлен предел на Либија живеел некој џин кој бил син на Геа, божицата на земјата, и кој што џин се викал Антаеус и кој  што бил многу крвожеден, и по таа основа исклучитлено штетен за луѓето кои ја имале таа несреќа да се најдат на удар на неговите напади. Затоа, јунакот Хераклес, кој бил син на богот Зевс, наумил да отиде кај џинот и да го убие, и со тоа да го спаси човештвото од тој напасник.

Е арно ама, џинот се покажал како тврд орев, дури и за силниот Хераклес. Секогаш кога синот на врховниот бог ќе го треснел на земја џинот, џиновата мајка (божицата Геа) му давала нова сила, и така тој пак се исправал и борбата продолжувала. Иако Хераклес бил многу силен, и сто пати го соборил на тло монструмот, тој со секое паѓање добивал обнова на моќта штом ќе ја допрел земјата, па во еден миг конечно Хераклес сфатил дека така само си го губи времето.

Затоа, со цел еднаш за секогаш да ѝ стави крај на борбата, и сфаќајќи дека својата сила џинот ја црпи од земјата, со која владеела неговата мајка Геа, Хераклес го зграпчил за врат Антаеус и го кренал во воздух, и така го држел одвоен од земјата сѐ додека овој не испуштил душа.

Поуката од овој минорен мит, кој дури и не е еден од дванаесетте главни митови за Хераклес, е дека некои работи е невозможно да се поразат без да се одвојат од изворот на нивната сила и моќ.

Уште старите Грци црпеле поука од митов, кога на пример во војната против Персијците кои ја нападнале нивната земја, прво ги уништиле персиските бродови на кои се носела сета храна и резервна опрема за огромната персиска армија, а потоа лесно се справиле на копно со изгладнетите и деморализирани напаѓачи.

Античките Македонци исто така знаеле која е поуката од наведниот мит, па Александар Велики (кој самиот се сметал за потомок на Хераклес) ја поразил моќната персиска флота не со директна конфронтација на море, туку со заземање на сите пристаништа на азискиот брег. Штом флотата на непријателот останала без пристаништа, таа немала од каде да се снабдува, па се распрснала како меур од сапуница без да направи некоја посериозна штета на македонскиот воен поход.

Во најново време, кога некоја власт сака да ги контролира медиумите, таа не се обидува да ги нападне директно, туку се концентрира врз преземање на изворите на финансирање на медиумот. Или ќе стане самата влада главен огласувач во нив, со што ќе ја купи наклонетоста на газдата на медиумот, или преку закани и прекумерни инспекции од сите надлежни и ненадлежни служби ќе ги принуди комерцијалните огласувачи да престанат да се рекламираат во проскрибираниот медиум. И така, опозциониот медиум навидум не е ни чепнат од страна на власта, но тој мора, поради ударот врз неговите извори на финансии, да почне да слуша наредби.

А тоа е стратегија стара колку што се стари и митовите. Практично, постара од пишаната историја. И како што сме свесни сите, и како што покажуваат и актуелните примери, сеуште таа функционира сосема успешно.

.

П.С: Требаше уште пред десет дена да ја објавам колумнава, ама поради објективни причини не стасав. За празникот пак сакав колумната со наслов „Празнични борби“ да ја објавам, ама од истите причини и нејзе не стасав да ја напишам на време. Но, не гледам зошто утревечер не би ја објавил. Така да, очекувајте ја.

До утре (понеделник) во истово време на истиов блог, поздрав 😉

♦ PACEЛOBИOT ПAPAДOKC

Во многу колумни на блогов го имам употребено раселовиот парадокс како инспирација, и секогаш кога се навраќам на него откривам нов начин да го употребам при оформување на интересен текст полн со провокативни прашања. За жал, статијата за тој фундаментален математички и логички парадокс на википедија е сосема неразбирлива за читателот што не е упатен во тајните на егзотичниот јазик на формулите, равенките и дијаграмите, па за да се разбере барем дел од магијата содржана во парадоксот, се јавува потреба тој да биде објаснет преку примери од реалноста. Еве неколку категории на примери:

1. Кој ги онадува онадувачите? Уште пред две илјади години, во стариот Рим, еден поет по име Јувенал, размислувајќи за жалната состојба со моралните вредности во неговата епоха, правилно заклучил дека ниту едно општество не може да биде одржано чесно со присила, оти откако ќе се постават надгледувачи кои ќе треба да го штитат јавниот морал, веднаш ќе треба да се постави и прашањето „а кој ќе ги надгледува надгледувачите?“.

Ова прашање кое во модернава епоха се јавува под многу форми и верзии, на пример „кој ќе ги контролира контролорите“ или „дали некој ги лустрирал лустраторите“ или пак „кој ли ги регулира регулаторите“ е во својата суштина варијанта на раселовиот парадокс.

Најсликовито се опишува со зборови тој парадокс поврзан со горниве примери, ако прашањето што го дефинирал Јувенал се постави во сферата на економијата. Имено, лекот за излегување од кризата многумина го гледаат во тоа државата да уфрли свежи пари во економијата и со тоа да го поттикне развојот. Со други зборови, државата треба да го стимулира стопанството. Но, прво треба да се одговори на прашањето: „а кој ќе ја стимулира државата?“

Нема друг извор на пари освен или државата да ги зголеми даноците или пак да земе кредити кои ќе ги враќа еден ден од приходот од некои тогашни зголемени даноци. Значи, тоа е налик на обидот човек што стои во кофа да ја зграби рачката и да повлече нагоре, обидувајќи се така себе си да се крене заедно со кофата.

Е таа аналогија е најдобра слика за раселовиот парадокс. За да се крене човек себе си додека стои во кофа треба да ја крене кофата, но за да ја крене неа треба да излезе првин од кофата, ама ако го направи тоа, нема да може да се крене и себе си, бидејќи нема да е во кофата повеќе.

Сликата која го илустрира денешниот текст се состои од двајца страдалници кои очекуваат спас, еден бродоломец на пуст остров а друг бродоломец кој се спасил од коработ што му потонал преминувајќи во мал чамец. Двајцата несреќници се сега среќни оти еден на друг гледаат како на спасител, ама кога ќе се сретнат ќе треба да одговорат на прашањето „кој да го спаси сега спасителот мој?“. А пак ако се случи да се степаат еден со друг, тогаш прашањето ќе се претвори во „кој да ме спаси сега мене од мојот спасител?“.

Врз основа на јувеналските реченици кои имаат општа форма „кој (да) ги онадува онадувачите?“ при што онадување може да се замени со речиси било кој глагол, имам напишано, ако добро паметам, две колумни. Едната се викаше „Ти мене војводо, јас тебе сердаре“ а  другата „Кој го шиша берберот“.

2. Нема слобода за непријателите на слободата: во романот „Квака 22“ на американскиот пистел Џозеф Хелер главниот јунак се соочува токму со една варијанта на раселовиот парадокс вградена во еден параграф од Правилникот на Авијацијата кој се однесува на начинот на кој еден војник може да биде ослободен од учество во крајно опасните бомбардерски мисии над територијата на непријателот.

Имено, оној кој не сака повеќе да оди во мисиите кои се многу често смртоносни за пилотите, мора прво да докаже дека е луд, оти луд човек армијата нема да пушти во воен авион. Е ама, Правилникот вели дека секој оној кој ќе побара да го прогласат за луд со цел да не оди повеќе во речиси самоубиствени мисии, сигурно е сосема здрав човек, оти само луд човек би сакал да продолжи да оди во толку опасни задачи. Значи, само нормалниот може да се прави луд, а ако се прави луд, значи дека не е луд, следствено е доволно здрав за да продолжи да биде праќан во борбите.

И така, од таа логичка замка базирана врз раселовиот парадокс, нема излез. Повеќе слични примери за таа апсурдна логика имав запишано во колумната „Квака 22“.

Патем, истата логика се употребува за да се отфрлат сите барања за легализација на дрогата. Имено, секој слободен човек во едно слободно општество треба да има право да стави што сака во неговото сопствено тело. Значи ли тоа дека треба да биде легално користењето на дрога? Не, бидејќи тие супстанции создаваат зависност, што пак значи дека желбата да се земаат дрогите е доказ за немањето слободна волја на зависникот, па бидејќи тој не е слободен – за него не важи принципот дека треба да има право да става во своето тело што сака.

Овој принцип, дека „нема слобода за непријателите на слободата“ го користат сите револуционерни движења кога тврдат дека се борат за правда и слобода, а истовремено своите непријатели ги убиваат на најподмолни начини, било во терористички активности пред да дојдат на власт, било ако дојдат на власт преку егзекуции без судење или барем без праведно судење.

Бидејќи револуционерите се борат за правда, и бидејќи секој што е нивен противник со тоа е и противник на правдата – нема за него да има правда, па тој ќе биде ликвидиран без судење.

Тоа му доаѓа нешто слично на оној виц за разговорот помеѓу еден садист и еден мазохист. Нели, садист е оној што ужива да ги мачи другите, а мазохист е оној што ужива да биде измачуван. Па така, мазохистот еднаш му рекол на садистот:

– Ајде бе удри ме силно! – на што добил презрив одговор од садистот:

– Нејќам! – што пак го натерало мазохистот да праша:

– Зошто?! – на што уследил одговор:

– Затоа што ти уживаш кога страдаш, а кога не страдаш – не уживаш, што значи дека страдаш уште повеќе. А јас сум садист и сакам ти да страдаш максимално. Затоа нема да те удирам воопшто. За да страдаш!

Примерот со мазохистот е сличен на оној од првата подточка со кофата. Човек што сака да страда ќе страда многу повеќе ако не му се дозволи да страда. Со други зборови, ете го раселовиот парадокс: единствен начин за оној што ужива во страдањето да страда максимално е да не страда, што пак само по себе е – и страдање и нестрадање во исто време!

3. Дали да му веруваме на оној кој вели дека секогаш лаже? Друга верзија на раселовиот парадокс е секако онаа позната загатка за непоправливиот лажго, која пак има врска и со прашањето дали иднината е предодредена или пак ние самите ја создаваме иднината. И особено каков став треба да имаме кон тоа прашање.

Имено, загатката за лажгото вели дека некој човек некогаш рекол: „сѐ што јас ќе кажам е лага“. И сега прашањето гласи – дали овој исказ е вистинит?

Ако е вистинит, значи дека тоа што човекот го рекол во него (дека цело време лаже) е точно, што значи дека и тоа што го рекол е лага што пак значи дека тврдењето не е точно. Ама ако не е точно, тогаш значи дека тој не лаже, што пак значи дека тврдењето е вистина, што пак значи дека е лага. Што пак значи дека е вистина. Следствено дека е лага. Односно вистина.

Сфаќате? Не? Со самото тоа што тврдењето „јас цело време лажам“ е вистина тоа е лага но со самото тоа што е лага е вистина. И така во круг до бескрај. Од оваа замка нема излез оти е парадокс. Раселов парадокс.

Каква врска има ова со предодреденоста или не на иднината и со слободната волја. Па, има теорија која вели дека сѐ што се случува е предодредено и дека ние немаме слободна волја. По таа основа, треба да престанеме да се бориме против сите проблеми со кои се соочуваме, оти ништо не можеме да смениме колку и да се трудиме, оти сѐ е веќе предоредено.

Ама, ако одлучиме да не се откажеме од борбата со судбината, значи ли тоа дека и тоа било предодредено? И по таа основа ако се откажеме од борбата со судбината тоа ќе биде токму пружање отпор кон она што е наша судбина – да се бориме против судбината? За ова прашање на еден многу поздодевен и поразвлечен начин имам чукано празна слама во колумната „Сѐ (ли) е пишано?“.

Еве друг поразбирлив ама сепак ист пример: ако некој човек категорично тврди дека ама баш во ништо не верува, дали во тоа тврдење треба ние да му веруваме, оти очигледно дека ако во ништо не верува – тој не верува ни во тоа дека во ништо не верува, па не треба и ние да му веруваме.

Како одеше вицот: „Јас сум секогаш решителен човек. Или… можеби не сум?! Да, да, сега сум апсолутно сигурен дека баш сега во ништо не сум апсолутно сигурен. А и во тоа не сум баш најсигурен…“

Друг пример со иста логика: Дали човекот што знае сѐ знае и што не знае? Оти ако знае што не знае – очигледно не знае сѐ бидејќи ете има нешто што не знае, ама ако не знае што не знае – евидентно не знае сѐ, оти ете, не знае што не знае!

4. А што ако сите се луди, а само еден е нормален? Замислете дека некој човек ве убедува дека постојат темни центри на моќ кои што контролираат сѐ што се случува во светот. Тие ги држат во своите раце сите политичари, сите медиуми, сета економија е под нивната чизма ставена.

И замислете дека вие му велите дека претерува и дека е параноичен, а тој ви одговора налутено: „секако дека нема да ми веруваш, затоа што и ти си дел од големиот заговор!“

Откако му велите дека ако заговорот е навистина толку моќен, тогаш како тој слободно може да зборува за заговорот без било кој да го спречува, тој заклучува дека тоа што му се дозволува да биде отворено противник на заговорот е јасен доказ за моќта на заговорот и дека темните структури се толку моќни што од никого не се плашат веќе.

Овој тип на размислување е основа за она што јас би го нарекол „парадоксот на Кориоланус“. Неодамна беше снимен филм базиран врз драмата на Шекспир со наслов „Кориоланус“ кој што филм за жал поради употребениот стил на говорење во него (англискиот од пред пет векови) за многу модерни гледачи ќе биде неразбирлив и здодевен, и покрај солидната актерска екипа и акционите сцени.

Ама да го оставиме настрана филмот и драмата и да се осврнеме на парадоксот од кој страда главниот јунак. Историскиот лик Кориоланус бил римски генерал кој извојувал голема победа во една војна па поради тоа го избрале граѓаните да раководи со државата. Но тој сметал дека оние што го избрале не се достојни да го избираат („зарем орелот ќе ги прашува чавките каде смее да колва?“), оти додека тие седеле дома на сигурно тој крварел за татковината на бојното поле, па нема што цивилите да одредуваат дали тој е заслужен Римјанин или не, туку напротив, тој би требало да го има правото да одлучува кој е достоен да биде Римјанин, а кој не.

Кога поради ваквите јавно искажани ставови Римјаните едногласно го протерале од Рим, тој им возвратил презриво „не ме протерувате вие мене, туку јас вас ве протерувам“ (реплика од која сигурно се инспирирал сценаристот на оваа сцена на еден друг филм, кога откако новиот затвореник брутално ќе претепа еден друг затвореник која проба да му објасни кој е газда во затворот ќе рече „не сум јас со вас затворен, туку вие со мене сте затворени“).

Така, Кориоланус сметал дека тој е единствениот патриот во цел Рим, па каде бил тој таму е и Рим. Затоа без грижа на совеста заминал кај непријателот против кој „до вчера“ војувал и му ја понудил својата војничка вештина за да го нападне Рим, убеден дека тргнал да ја ослободува татковината од предавниците што ја окупирале – имено, од сите други Римјани.

Па така, ете го раселовиот парадокс и во ликот на Кориоланус: тој човек станал до тој степен патриот што сите други луѓе во државата почнал да ги смета за предавници, па тргнал против нив да војува со што всушност самиот станал предавник.

Со други зборови одлучил дека за да ја спаси татковината од целиот нејзин народ кој не ѝ бил достоен, неопходно е да го уништи народот а со тоа и татковината!

Вака размислуваат и сите денешни верски и политички фанатици кои немаат поддршка од никого во општеството за чија слобода или победа веруваат дека се борат. Затоа тие немаат проблем да убиваат и невини цивили, оти сите тие се за нив или предавници, штом не сакаат да им се придружат, или пак ако се патриоти тие цивили што гинат, треба да им биде чест што им се дала прилика да се жртвуваат за каузата.

Вака им работи умот на сите лудаци кои себеси се сметаат за единствените нормални, оти доказ дека сите други се луди е тоа што сите други не се сложуваат со лудаците.

*

Раселовиот парадокс, доколку се има на ум, објаснува многу работи и разбива многу претенциозни тврдења. Особено во економијата, секогаш кога власта се фали дека со некоја „донација од владата“ ги чести граѓаните, селаните, пензионерите, студентите, треба да се запрашаме „а кој ја чести владата?“

Или кога во политиката некои маргинални политичари ги обвинуваат сите што не сакаат да им се придружат – а тоа се сите други луѓе во државата – дека се предавници, или пак луѓе што солат памет за некаква легитимност на нивните дозволи, лиценци и дипломи. Кој им дал лиценца на тие што тебе ти дале лиценца? Кој ги признал за релевантни тие што тебе те признале за релевантен?

Раселовиот парадокс има бесконечно многу апликации и варијанти, и како што реков на почетокот, секогаш кога се навраќам на него наоѓам по нешто ново. Се надевам дека денешната колумна ќе ве потикне и вие да го проучувате овој мошне плоден дел на логиката.

.

П.С: Како што забележуваат редовните читатели, во последно време не сум многу редовен и навремен со објавувањето на колумниве. Тоа е последица на сплет на објективни и субјективни околности врз кои немам контрола.

Затоа, за да не доаѓате за џабе на блогов очекувајќи нови содржини а да нема ништо ново, пријавете се за автоматски известувања по мејл. На екранов долу десно има една „икона“ на која пишува „follow” со чие кликање можете да се запишете и на вашиот и-мејл да добивате известување секогаш кога ќе објавам нова колумна на блог. Процедурата за субскрипција е многу едноставна и е навистина корисна и практична.

Не ветувам ништо, ама ќе се потрудам наредниот четврток да објавам тука колумна со наслов „Празнични борби“. Се разбира, како и секогаш, во утрешниот број на неделникот „Фокус“ побарајте ја мојата тамошна редовна политичка колумна.

До четврток (само прашање е кој четврток?) поздрав 😉

♣ ДBOEH И TPOEH KOHTPACT

Една од наједноставните стилски финти која овозможува лесно и брзо да се составуваат многу интересни изреки и афоризми е секако онаа која се нарекува „двоен (или троен) контраст“ или понекогаш „наизменичен контраст“. Нејзината суштина се состои во тоа да се постават два пара зборови, при што секој од зборовите во секој од паровите ќе биде во контраст според значењето му со соодветниот збор во другиот пар. Наједноставен пример е оној од поговорката „подобро врапче во рака, отколку гулаб на гранка“ при што контрастот е остварен со „врапче“ спроти „гулаб“ и на „во рака“ со „на гранка“. Но, има и еден цел куп други интересни примери:

1. Подобро да си просечно интелигентен отколку натпросечно глуп. Оваа изрека е сродна со фразата „подобро да молчиш дури и ако не си сигурен дека си во право, отколку да збориш кога добро знаеш дека си згрешил“

2. Подобро јастреби во опозиција отколку кукавици на власт. Оваа веројатно има врска со поговорката дека „еден храбар зајак вреди повеќе од десет плашливи лавови“.

3. Подобро да ме мразат поради тоа што сум, отколку да ме сакаат заради тоа што не сум. Мислава му се припишува на Курт Кобејн, фронтменот на некогашната група „Нирвана“

4. Повеќе ми е гајле за моето магаре, отколку за туѓиот коњ. Со оваа мисла еден германски мислител објаснил своевремено зошто економијата треба да биде организирана врз база на приватна сопственост (капитализам) а не на колективна сопственост (комунизам). Оти луѓето она што е лично нивно, дури и ако е малку, ќе го пазат повеќе од она што е туѓо, дури и ако тоа туѓо е големо.

5. Подобро да сум газда во своја колиба, отколку кираџија во туѓа палата. Слична изрека на претходната, со таа разлика што оваа содржи троен контраст (газда-кираџија, своја-туѓа, колиба-палата), како впрочем и некои од погоре кажаните изреки. Инаку, до некаде може да се смета дека е изведена од познатата изрека „подобро прв во село, отколку втор во град“ која пак има само двоен контраст.

6. Што повеќе пот во мир, тоа помалку крв во војна. Еве уште еден пример за троен контраст (повеќе-помалку, пот-крв, мир-војна). Инаку, ова е мотото на секој војсководач кој сака неговите војници да бидат што е можно повеќе истренирани (да леат пот) пред војната, за кога ќе дојде време за борба, да не прават грешки кои ќе ги чинат живот (да леат крв). Налик на онаа која предупредува за црните денови: „што повеќе ќе заштедиш кога заработуваш, толку повеќе ќе можеш да трошиш кога ќе си без приходи“ која пак покомпактно звучи ако се сведе на: „штеди кога ќе имаш, за да трошиш кога ќе немаш“

7. Подобро со еден паметен човек да спориш, отколку со десет глупаци да се согласуваш. Ова е варијанта на поговорката што кинескиот мудрец Конфучие ни ја оставил и која гласи: „паметниот човек повеќе ќе научи од глупо прашање, отколку што глупиот ќе разбере од паметниот одговор“. Или покусо: „подобро еден мудар да ти каже дека грешиш, отколку сто будали да ти кажат дека си во право“.

8. Знам да зборувам само на еден јазик, ама да молчам можам на сите. Тука контрастот е двоен (зборам-молчам, еден–сите) и изрекава е аналогна и истовремено антипод на онаа која гласи: „можам да ти дадам сто совети, ама да примам од тебе ниту еден не можам“. Многумина се такви – кои знаат да ти зборат цело време, ама малкумина се поинакви – што можат да те сослушаат барем за кратко.

9. Пет минути пракса се покорисни од цел ден теорија. Или како што често се кажува дека „една слика вреди илјада зборови“. А едно мало дело вреди повеќе од илјада големи ветувања.

10. Полесно се гаси оган отколку што се пали вода. Впрочем, невозможно е да се запали водата, што целава оваа мисла со двоен контраст ја прави прилично апсурдна, или од друга страна егзотична и по таа логика полна со мудрост која малкумина можат да ја сфатат. Налик на нешто помалку апсурдната изрека: „лесно е брзо да остариш, ама ај пробај бавно да се подмладиш“.

11. Не знам што е полошо: со мене лажни патриоти или против мене искрени предавници? Слична е изрекава со онаа која која гласи: „Боже, сочувај ме од лажните пријатели, оти од искрените душмани и самиот ќе се одбранам“.

12. Подобро да нѐ води една решителна жена, отколку десет колебливи мажи. Оваа фраза му се припишува на еден приврзаник на Маргарет Тачер, кога во Британија на времето неколку политичари тврделе дека е лошо за земјата со неа да раководи премиерка, а не како до тогаш само премиери.

13. Не е битно кој до вчера бил момче, туку кој од утре ќе биде мажиште. Ова е моја варијација на изјавата на Александар Македонски кој на неговите противници од Грција што се подбивале со неговата возраст, им рекол дека „можеби од Македонија ќе тргнам како дете, ама сигурно во Грција ќе пристигнам како маж“.

14. Заработуем на црно, трошам на „бело“. Оваа фраза пред неколку години му ја прилепија како навреда на Бранко Црвенковски неговите критичари од партијата на Груевски, алудирајќи на тврдењата дека тој парите ги заработувал со криминал, а ги трошел за купување на кокаин чиј што редовен корисник наводно е.

15. Им земате на чесните за да им дадете на лажговците, крадете од вредните за да ги дарувате мрзливите, ги казнувате работниците за да ги наградите паразитите. Оваа комплексна мисла најубаво може да ја опише буџетската пракса во нашава (и не само во нашата) земја. Огромни пари се земаат од стопанството и од граѓаните, за да им се поделат на партискитее војници вгнездени во бирократијата.

16. Еден глупчо што може да расипе, сто паметни не можат да поправат. Ова е една од најголемите мудрости на сите времиња, која многу пати се покажала за потполно точна. Таа нѐ учи дека „помалку ќе те измачи големиот камен на грбот, отколку зрното песок во чевелот“.

17. Подобро да бидеш само еден ден крал отколку цел живот да си дворски шут. Од друга страна, како што знаеше да каже често ликот на Боб Рок од стрипот „Алан Форд“ можеби е најубаво да си цел живот милионер, отколку еден ден сиромав.

*

Ја паметите ли од детството онаа басна за трката меѓу зајакот-фалбаџија и скромната желка? Кога зајакот се џилитал дека ќе ја престигне желката оти тој е побрз, ама од многу самоувереност не се трудел ич, па на крајот таа полека но сигурно го престигнала него. Е тоа е тоа, внимателната желка секогаш ќе го претрка распашаниот зајак. Аматерот кој што ќе се концентрира побрзо ќе заврши работа од професионалецот кој е расеан на сите страни.

Ама пак, повеќе вреди едно ремек дело од време на време, отколку и десет медиокритетни продукти секој ден. Во последно време не сум баш редовен со колумниве, ама ветувам дека многу скоро тоа ќе се поправи. Можеби сум налетал на црна мачка деновиве па сум баксуз со времето, па ќе треба да барам бело глувче кое наводно ќе ми носи среќа во просторот?

.

П.С: На екранов долу десно има една „икона“ на која пишува „follow” со чие кликање можете да се запишете и на вашиот и-мејл да добивате известување секогаш кога ќе објавам нова колумна на блогов. Процедурата за субскрипција е многу едноставна и е навистина корисна и практична.

Еве ветувам дека утре вечер ќе ја објавам онаа колумна што ја најавив за во неделата што измина пред некој ден и која се вика „Кратковидост и далекувидост“. Не сум сигурен дали ќе стасам, ама па вие запишете си се за известување на начинот објаснет во претходниот пасус, па да не мора џабе да доаѓате на блогов.

До утре (а можеби и до задутре, кој знае!?) поздрав 😉

♦ 3ATBOPEH JA3ИК, 3ATBOPEH УМ

Очигледно, одлуката на волците да го изедат јагнето е сосема во согласност со демократските норми, бидејќи е донесена со три-четвртинско мнозинство. Демократијата како збор во случајов за волците има многу позитивно значење, ама за јагнето има многу негативно значење

Ако се земе предвид колку време минуваме секој ден во зборување, во читање, во пишување, или накусо „во користење на јазикот“ (при што под „јазик“ се подразбира начинот за комуникација, а не истоимениот орган) би требало да се очекува да бидеме апсолутно свесни за сите негови особини, контексти и конотации. Би требало, ама не сме, оти јазикот толку често го користиме, што го земаме здраво за готово без воопшто да размислуваме за неговите финеси. Па еве неколку работи за размислување во врска со јазикот:

1. Речникот се прави според јазикот, а не обратно: колку често ви се случило во разговор да употребите збор за кој потоа соговорникот ве предупредил дека тој не е македонски збор и дека не треба да се користите со странски зборови толку често, барем не пред да размислите кој е соодветниот наш збор?

Убаво звучи тоа „наш збор“ ама малкумина се тие што воопшто знаат кои зборови се наши и зошто некои зборови не се наши. Земете два општопознати и контроверзни примери, зборовите „велики“ и зборот „сериозно“.

Има луѓе кои со сиот памет Александар Македонски го ословуваат како Александар Големиот, оти сметаат дека „велики“ е чист србизам. Слично, за таквите луѓе, немаме ние никаква Велика Британија, туку треба да станува збор за Голема Британија. А се разбира, им пречи и Велигден. И тоа е сѐ засновано врз заблудата дека зборот „велики“ не е македонски. Но чиј е?

Ако тој збор е навистина србизам, дали значи дека и Бугарите се србомани со нивниот град што се вика Велико Трново? Или можеби сите други словенски јазици трпеле влијанија од српскиот јазик. Дали треба во насока на десрбизација на нивните јазици Украинците да не ја користат титулата Великий князь, Белорусите титулата Вялíкі князь, Чесите титулата Velkokníže и Полјаците титулата Wielki książę?

Значи „велики“ не е српски, туку е општословенски, значи и македонски. Слично е и со зборот „сериозно“ кој има луѓе кои го сметаат за помакедонски збор од зборот „озбилно“ кој наводно бил србизам што треба да се избегнува. Бидејќи и во речникот на литературниот ни јазик го има зборот „сериозно“ ама го нема зборот „озбилно“.

Речникот не е ништо друго освен обична мапа на јазикот, и тој ја опишува само состојбата на вокабуларот на еден народ во даден историски миг. Колку што е глупаво да се тврди дека некој нов пат или нова пруга или ново вештачко езеро не постојат на македонска територија само затоа што ги нема на некоја карта која е направена пред 50 години, толку е глупаво и да се тврди дека некој збор не е македонски само затоа што го нема во речникот изработен пред неколку децении.

Така што за да се види дали некој збор е македонски или не, треба да се оди во неговиот корен. Кој би бил коренот на зборот „сериозно“? Што прави човек што е сериозен? Каква е ситуацијата која е сериозна?

Зборот „сериозно“ има корен само во латинскиот јазик и по таа логика не би требало да има предност пред зборот „озбилно“ кој има корен во македонскиот јазик и во сите словенски јазици впрочем. Озбилно е она што се збило, а се збило она што било, а пак бил, била, биле се помошни глаголи за минато свршено време во нашиот јазик. Хрватите велат „збиља“ за нешто што навистина се случило, или се „збило“. Така што најозбилно треба да се престане со предрасудата дека тоа е србизам, само затоа што некому на времето не му текнало да го стави во речникот на македонскиот литературен јазик.

И на слична тема: зошто е правилно да се пишува „сѐ уште“ наместо „сеуште“ а не е правилно да се пишува „сѐ каде“ наместо „секаде“ и „сѐ кој“ наместо „секој“ како и „сѐ когаш“ наместо „секогаш“? Која е логиката?

Затоа што така рекол Блаже Конески?! Убаво ако така рекол описменувачот на овој народ. Само, кој го описменил па него?

2. Зошто пишуваме на српско-хрватски кога пишуваме на англиски: обидете се македонските имиња Гоце, Јане и Зорица да ги напишете на англиски. Сигурно би пишале Goce, Jane и Zorica.

И никому не му текнува дека така се пишуваат тие имиња на српско-хрватска латиница, а не на англиска латиница. Оти, тие така напишани имиња секој Англичанец ќе ги прочита како Гоус, Џејн и Зорика. Името Маре делува посебно глупаво напишано на англиски според српско-хрватскиот модел, оти се пишува Mare што секој „енглез“ би го изговорил како Ме’р што буквално значи „кобила“.

На англиски буквата „J“ се чита секогаш како „џ“ па редовно на секој англо-амеро-австралиец треба да му се објаснува дека „Skopje“ не е Скопџе туку е Скоупје. Зошто кога пишуваме на англиски пишуваме со српско-хрватска латиница не е јасно. Зошто не пишуваме Skopye? Така, секој што го говори англискиот како мајчин јазик ќе знае дека нашиот главен град се вика Скопје.

Истото треба да се направи и со Gotse, Yane, Zoritsa и Ivitsа како и со Maritsa и со Yonche и со Sasho, иако на ваквиот предлог многумина би рекле дека не е правилен. И навистина, препорачаната транскрипција на нашата кирилица на англиски е според српско-хрватската латиница, а не според англиската латиница. Зошто е такво глупаво правило прифатено?

Затоа што сме биле седум децении колонија на Белград.

Иако во политичка смисла тоа (наводно) не сме веќе подолго време, во лингвистичка смисла уште сме. Англискиот дипломат со презиме Owen кое се чита како Оуен ние во раните деведесети го изговаравме како Овен, па имаше многу мајтапи со тоа презиме. Во англискиот јазик буквата „w“ секогаш се изговара како „у“ па затоа William и Wales, би било логично да ги пишуваме за да бидат поблиску од оригиналниот изговор во јазикот од кој доаѓаат како Уилиам и Уејлс.

Повторно, главна замерка тука е дека тоа е против правилата на македонскиот јазик. Точно, ама тие правила се донесени од луѓе кои биле полтрони на комунистичката власт која немала никаков демократски легитимитет, па зошто тогаш би ги кревале на пиедестал на свети и безгрешни догми таквите правила? Особено кога знаеме дека едноставно не се безгрешни туку се со суштински дефекти.

И затоа, наредниот пат, ако треба на англиски да напишете нешто за човек што се вика Славе, не чудете се кога на Англичанецот или Американецот што ќе го чита тоа писание ќе му се стори дека станува за збор за некој роб (слејв). Можеби најубаво би било да го пишете името на латиница не на српско-хрватски начин (Slave) туку на англиски начин (Slavѐ или барем Slaave или Slaveh).

Логиката е многу лесна за паметење. Кога пишуваш на српско-хрватски, пишувај на српско-хрватски. Ама кога пишуваш на англиски, пишувај на англиски.

3. Хомоними за кои не сме свесни: јазик не е само збир на зборови, туку и збир на општоприфатени значења што секој збор го има. Со други зборови, можеме да зборуваме различни јазици или кога користиме различни зборови, или кога користиме исти зборови, но со различно значење.

На пример, зборот „девица“ има две можни значења во нашиот јазик. Првото е зодијачкото, и означува личност родена во последната третина од месецот август и првите две третини на месецот септември (точните дати варираат, во зависност од тој од кој дневен весник го читате хороскопот). Второто значење на зборот „девица“ е девојка која сеуште немала сексуални односи со маж. Очигледно, иако се користи сосема истиот збор, тој има сосема различно значење во двата случаи.

Сличен збор е зборот „сирена“ што може да означува или митолошко суштество кое е пола риба – пола девојка, или онаа направа за давање на звучен сигнал која ја има во секој автомобил.

Но, не се само таквите зборови двосмислени. Погледнете ги зборовите како „капитализам“, „демократија“, „фашизам“, „социјализам“ или фразите од типот на „во интерес на Македонија“, „социјална правда“ и „светски тренд“ и сличните ним, кои се редовно предмет на дебатирање или се употребуваат обилно во дебатите за да се докаже исправноста на својата гледна точка.

Во некоја дебата едната страна ќе рече дека „ние мораме да го смениме името оти тоа е единствен начин да влеземе во ЕУ и НАТО, значи дека во интерес на Македонија е да го смениме името“. А другата страна ќе рече „во интерес на Македонија е да биде сочуван националниот идентитет и човечкото достоинство на Македонците како народ, и затоа не смее да дојде до промена на името, оти тоа е против интересите на Македонија“.

Очигледно, за едната страна „предавник“ е оној политичар што ќе го жртвува нашето интегрирање во евроатлантските институции, (иако ќе го зачува името и идентитетот), а за другата страна „предавник“ е оној политичар кој што ќе го смени името (иако ќе ја внесе државата во НАТО).

Која е смислата тогаш да се дебатира дали некој е предавник или дали работи за или против националниот интерес, кога уште не сме го дефинирале точното и недвосмислено значење на термините „предавник“ и „национален интерес“?

Има ли смисла дебатата дали некоја девојка е девица, ако оној кој вели дека е девица докажува дека таа е родена на петти септември, а другиот кој вели дека не е девица покажува снимка од нејзиното водење љубов со некој маж?

Кога при дебатите користиме сосема исти фрази и зборови, но ги разбираме сосема различно, па дури и со сосема спротивно значење, тоа значи дека практично зборуваме на два сосема различни јазици. Има ли смисла дебатата тогаш?

Очигледно нема. Затоа што првин треба да се води дебата после која ќе се знае кој збор што значи точно, и што никогаш и никаде не означува тој збор. Ама, како да се води дебата околу значењето на зборовите кога и таа дебата ќе мора да се води со употреба на зборови со многукратно и дури и контрадикторно значење?

Тоа е пример на раселов парадокс кој лежи во суштината на секој спор. Ако зборовите се алатки за наоѓање на смислата на идеите и ако тие алатки се искривени, со кои алатки да ги поправиме зборовите ако тие не ја пренесуваат верно смислата на идеите?

Кој да го лечи лекарот кој додека е болен не може да лечи никого, следствено ни самиот себе? Да викнеме друг лекар?

Во сферата на јазикот и значењето на зборовите, тоа значи дека ни се потребни нови зборови за да ги допрецизираме сите идеи кои сега нѐ збунуваат бидејќи имаме многу случаи на два меѓусебно спротиставени концепти кои окупираат еден ист збор.

Од таму, многу збунетост би исчезнала, ако само ја отфрлиме предрасудата дека јазикот треба да биде затворен и дека не треба да се примаат нови зборови во него. Оти јазикот пред сѐ е алатка на умот. И каде што јазикот е затворен, и умот брзо се затвора. А умот е како падобран. Ако не е отворен, тогаш е бескорисен.

.

П.С: Од нова година па наваму, имаше точно 11 четвртоци за кои сум најавил да објавам по една колумна. Заклучно со оваа што сега ја исчитавте, има точно од нова година па наваму објавено 11 колумни. Значи, сите оние термини што беа пропуштени со денешнава колумна се надополнети. Од таму, блогов е сега подготвен да продолжи со старото темпо на редовно објавување на по една колумна во редовниот термин, секој четврток.

И затоа до четврток, кога на блогов ќе биде објавена колумната „Кога хероите се реформатори“, останете поздравени 😉 

♦ ДOCETЛИB ПИШTOЛЏИJA

Погледнете го војникот на сликава. Иако на сите ни е јасно дека дупките од куршуми во неговиот шлем не се направени додека тој го носел на главата шлемот, сепак на шега тој може да се фали и дека иако истрелите го пробиле металот, тие сепак не успеале да ја пробијат и неговата очигледно многу потврда глава. Сличен концепт на овој е досетката за „досетливиот пиштолџија“ која пак има свои не толку очигледни паралели и во некои други, пореални сфери на живеењето. Од пророштвата на Нострадамус преку почетничката среќа која ги напуштила закоравените коцкари до „непогрешливоста“ на експертите.

1. Во што се состои досетката на досетливиот пиштолџија: според приказната, еден пиштолџија во Тексас еднаш ги наполнил своите два револвера со по шест куршуми во секој и кон еден голем лист хартија закачен на ѕид ја испукал целата таа дузина истрели. И потоа пукал уште една тура, и уште една тура. Значи вкупно истрелал 36 куршуми кон листот закачен на ѕидот.

Некои од истрелите сосема го промашиле листот (иако бил голем, сепак пиштолџијата не бил претерано прецизен), некои го промашиле и целиот ѕид, ама шест куршуми сепак направиле дупчиња во едно релативно мало поле околу листот хартија.

Тогаш, пиштолџијата го сокрил едниот од двата му пиштоли, собрал и фрлил во канта 30 чаури оставајќи само шест, па со шестар нацртал круг на листот околу шесте дупки. Потоа го исекол вешто кругот и го поставил на друг ѕид, каде што немало дупки од куршумите што промашиле. Тогаш викнал фотограф и со револверот во едната рака и со шест празни чаури во другата рака, и со метата во која тесно биле збиени шест дупки од куршуми, закачена на ѕидот, се сликал за спомен од времето бил толку вешт стрелец што метата ја погодил шест пати (за што доказ се шесте дупчиња) со само шест куршуми (за што требало да сведочат шесте чаури што ги држел во дланката).

Се разбира, оние луѓе кои го следеле од почетокот на неговиот „подвиг“ само му се изнасмеале оти сфатиле дека ги избришал сите траги од неговите промашувања. Ама, тие луѓе не оставиле фотографии за спомен. Затоа, еден ден, на потомците на револверашот никој нема да може да им докаже дека нивниот предок не бил навистина, супер-прецизен пиштолџија, за што има и автентична фотографија.

2. Зошто секој коцкар има почетничка среќа: еве го принципот на досетливиот пиштолџија што луѓето не го разбираат кога зборуваат дека сите коцкари кога почнувале да се коцкаат имале јасно изразена почетничка среќа.

Имено, од 100 луѓе кои ќе пробаат да се коцкаат, 90 ќе немаат среќа и тие веднаш ќе се откажат од понатамошно занимавање со таа занимација. Ама 10мина ќе имаат среќа и тие охрабрени од тоа, ќе продолжат да се коцкаат. Наскоро среќата и ним ќе им го сврти грбот, но тие ќе се сеќаваат на времето кога „коцката ги сакаше“ и ќе продолжат да очекуваат пак среќата да им се насмевне како на почетокот.

Гледано во целина, револверашот од погоре испукал дури 36 куршуми, а метата (која потоа самиот ја нацртал околу делот каде најмногу случајни погодоци имал) зборува за само 6 од тие 36 истрели. Неуспесите се заборавени и избришани. Така е и со коцкарите, гледано во целина.

Затоа, не постои такво нешто како „почетничка среќа“, оти 90 од 100те првични коцкари ја немале. Оние малкумина што ја имале среќата, продолжиле баш заради тоа да се коцкаат и само тие потоа се разгледуваат како коцкари, па следствено за сите коцкари се чини дека имаат почетничка среќа.

Тоа е многу налик на онаа анкета кога на прашањето „дали некогаш сте биле во странство“ новинарите добиле буквално 100 процентен потврден одговор. Дали тоа значи дека сите луѓе во државата некогаш биле во странство? Не, туку тоа значи дека новинарите својата анкета ја спровеле на граничните премини, прашувајќи ги единствено оние луѓе кои само што влегле во земјата.

Истиот апсолутен резултат ќе се добие ако им се постави на луѓето прашањето „дали користите интернет“ ама под услов тоа прашање да им биде поставено преку мејл. Ќе се добие стопроцентен потврден одговор, ама тоа не значи дека секој човек во целата држава користи интернет, тоа само значи дека сите оние кои користат интернет (за мејл) – користат интернет. Што е очигледно.

3. Како експертите секогаш се безгрешни небаре се Нострадамуси: ако ги погледнете пророштвата на Нострадамус ќе сфатите дека во многу од неговите строфи може да се препознаат многу настани кои навистина се случиле во вековите по неговата смрт. Па затоа изгледа онака гледано случај по случај дека тој навистина бил пророк што ама баш сѐ погодил.

Ама и тука треба да се сетиме на досетливиот пиштолџија. Оти гледани случај по случај, секако дека во повеќето негови пророштва ќе може да се најде некоја паралела со реални збиднувања. Ама гледано хронолошки, неговите пророштва се бесмислени, оти во една строфа ќе најдете паралела со Втората светска војна, веднаш во наредната строфа со Француската револуција, а во третата строфа како тој да го предвидел и стапнувањето на Месечината.

Тоа е исто како некој да зел да пука во ѕид на кој има испозалепено триста мети една до друга, и да се тврди потоа дека тој погодил барем еднаш во неколку мети… иако ретко да погодил во една иста мета неколку пати. И секако, оние истрели што сосема го промашиле ѕидот, оние пророштва на Нострадамус за кои не може да се најде паралела во досегашната историја, ги ставаат неговите верници под графата „допрва ќе се остварат“.

Така некако оперираат и експертите кои даваат предвидувања за можниот исход на некои актуелни процеси. Ако се паметни, тие експерти за да не бидат прикажани како неспособни утре, најдобро ќе направат ако дадат во пет-шест различни прилики пет–шест различни предвидувања.

Ако можат, ќе напишат и една анализа со пет-шест можни сценарија кои ќе бидат сите дијаметрално спротивни едно со друго, па не само што анализата ќе изгледа исцрпна, туку и што и да се случи, ќе можат да тврдат дека тие тоа го предвиделе.

Замислете дека треба да предвидите при фрлањето на коцка за коцкање, кој број ќе се падне. Наместо да викате „единица ќе биде“ или „тројка ќе падне“ или било кој еден број, седнете и смирено и продлабочено напишете дека „можни се шест сценарија според кои ситуацијата ќе се развива, но секако дека не се исклучуваат и непредвидливи изненадувања“. И навистина, тоа се сите можности кои со фрлање на коцка може да настанат. И откако ќе биде фрлена коцката и откако ќе падне еден број (или непредвиденото изненадување ќе се случи), можете да тврдите со полно право дека во вашата исцрпна и темелна анализа сте го предвиделе егзкатно и тој исход.

*

Креативните луѓе кои постојано создаваат дела достојни за паметење, многу добро знаат дека ако сакаат да напредуваат низ кариерата треба да се однесуват како досетливи пиштолџии. Да создаваат постојано дела засновани врз помалку или подобро осмислени идеи и концепти, па од време на време сигурно во сиот тој хаос нешто ќе испадне квалитетно. Па кога ќе треба да се преставуваат пред публика, само оние квалитетните дела да ги нудат. Бидејќи промашувањата ќе поминат незабележани и ќе се заборават, со тек на време, ако има доволен број квалитетни дела, публиката ќе стекне впечаток дека „тој автор не може да згреши“.

Греши море, греши секој што работи, ама умниот знае кога своите грешки да ги држи за себе, а на светот да му ги понуди само успесите.

На мојот блог, имам до сега 230 текстови објавени, и заедно со она што сум го објавил во моите книги и во неделникот „Фокус“, верувам дека од тие збирно 300 и кусур текстови, едвај една третина навистина вредат. Доколку би создал нов блог, само тие сто најдобри би ги ставил во него, па кој и да го посети за прв пат мојот блог тогаш, би заклучил дека јас немам грешка во творештвото.

Ама јас не сакам да бидам досетлив пиштолџија. Мојот блог е како нотес во кој како што ми доаѓаат идеите, така ги обработувам, па ако некоја од нив има потенцијал како концепт, подоцна ѝ се навраќам во друга колумна со други примери, но со истата или подобрена логика.

Човек секако дека не треба да се гордее со своите грешки и неуспеси, ама исто така не треба ни да се обидува да ги избрише од сеќавањето. Оти, токму во моментот кога ќе заборави на грешката, станува подготвен да ја направи повторно.

.

П.С: Утре вечер, уште една колумна на блогов ќе има. Ќе се вика таа „Затворен јазик, затворен ум“.

До тогаш, поздрав 😉