♦ ЌЕ ПРОПАДНЕ ЛИ АМЕРИКА?

Конечно, еве ја голата вистина за Америка!

Замислете си дека девојката на сликата ја симболизира Америка. Како што се гледа од нејзините штикли, таа некогаш живееше на висока нога. Сега е падната буквално на дупе, и се наоѓа на тенок мраз, а соголена е до гола кожа и се држи за глава обидувајќи се да ги скрие солзите. Така барем некои би сакале да ја видат Америка, ама за разлика од фотографијата со девојкава, тоа е погрешна слика.

* текстов е првично објавен на 19ти октомври 2008 на http://blogatash.blog.com.mk/node/187947

Пред да објаснам како Америка ќе се извлече од кризата која ја зафати, треба да објаснам како стигна до ова дереџе најголемата светска економска, политичка и воена сила. За да не ве заморувам со финансиските детали кои и самиот не ги разбирам во целост, ќе се послужам со следниве четири замислени ситуации, аналогии од реалниот живот:

Ситуација 1: Немаш пари за на одмор, а ти се оди на одмор, па затоа одиш да позајмиш од комшијата, кој со задоволство ти ги дава, сигурен дека толку јак тип како тебе кој што живее во толку голем и убаво уреден стан сигурно ќе може да ги врати некогаш.

Наредната година, кога пак сакаш да одиш на одмор, и пак немаш пари, одиш кај друг комшија, позајмуваш од него пари за да му го вратиш на првиот комшија долгот од лани, и кај трет комшија одиш да се задолжиш за да и оваа година да одиш пак на одмор.

Догодина пак, повторно ти се оди на одмор, но сега одиш кај четврт комшија да позајмиш пари да му ги вратиш на третиот и на вториот комшија парите, а кај петти комшија одиш да се задолжиш со нови пари за да одиш и оваа година на одмор. И така секоја година, позајмуваш за да вратиш лански заем и земаш нов заем за пак да ги потрошиш парите на непродуктивни глупости и така секоја година долгот расне.

И така некако слично, и Америка стигна до задолженост од десет трилиони долари. Знаете колку се тоа пари? Тоа му доаѓа како на десет милиони места по милион долари да ставите. Ете толку се тоа пари. Многу.

Ситуација 2: Седиш дома и гледаш спорт на телевизија и се нервираш заради резултатот, кога одеднаш слушаш дека на горниот спрат над тебе, комшиите се карат меѓу себе, викајќи колку што ги држи глас.

И ја земаш палицата за бејзбол, одиш горе кај комшиите, ја кршиш вратата и тепаш и кршиш сѐ пред тебе, а на крајот, кога сите се премлатени, одиш во другиот стан, ѕвониш на тој комшија (со палката поцрвенета од крв, сеуште во рацете) и му бараш пари на заем за да им дадеш на истепаните комшии да си купат нов мебел и да платат на некој доктор да им ги закрпи раните.

Значи, ем ги тепаш комшиите, ем потоа им плаќаш за кршот што си го направил кај нив. Така некако слично, и Америка ги води своите војни. И плаќа за нив.

Ситуација 3: Детето ти доаѓа дома со свиделството од школо, полно со единици и ти кажува дека решил да се откаже од образованието (оти му е здодевно) и да формира, што знам, своја рок група и дека од тоа планира да живее – од музика, заедно со девојка му која е авангарден сликар на апстрактна уметност.

И ти вели синот, дека е свесен оти нема со тој начин на живот да заработува ни за леб, и дека очекува од тебе да му дадеш пари. Ти одиш кај комшијата, бараш пари од него, му даваш на синот и му викаш: „сине, што сакаш прај, сакаш свири, сакаш пеј, не мора да работиш ништо, татко ти е тука да плати за сѐ, само не дај боже да чујам дека си станал педер! Може и марихуана да пушиш (но не вовлекувај), ама педер никако!“

И конечно, ситуација 4: Сакаш да одиш на одмор, и задолжен си до гуша со невратени заеми на комшиите, синот ти бара пари за да купи нова гитара оти звукот на старата му здодеал и плус, ти само што се симна од горниот спрат каде што во двата стана, (оние на фамилија Ираковски и на фамилија Авганистанчески) испокрши сѐ што имаше за кршење и го претепа секој што ти застана на патот и сега ѕвониш кај комшијата за да позајмиш пари од него и тој ти вика дека – нема.

И ај настрана тоа, додека ги превртува џебовите за да ти докаже дека му се празни, тој безобразно, без срам и перде те прашува: „абе, комшо, кога ќе ги вратиш парите што веќе ми ги должиш од порано?“

И не можејќи да најдеш ниту еден комшија да ти позајми (оти скоро сите комшии во твојот ’западен’ влез по твојот памет се фатија, па и самите на кредит живееја) ти му вртиш телефон на комшијата за кој што знаеш дека има многу пари, оној де, Русе на бензинската што работи, и му викаш: „абе Руски, комшија, дај позајми ми ако имаш, ќе ти ги вратам кога ќе можам“ а тој ти одговора: „имам бе комши, имам – ама не ти давам, оти знам дека нема да ми ги вратиш! А плус и те мр’зам, оти многу чаламџија се праиш у задње време, а и од увек си бил таков курајбер“.

И ти му викаш налутено: „а да дојдам ја кај тебе со бејзбол палица на гости, сигурен ли си дека нема да ми позајмиш?“. На што тој ти одговора: „хе, хе, абе комшо, ако е за бејзбол палица, па и ја имам, и тоа подеднакво голема и тврда како твојата. Токму затоа јас и ти од 1945 година па до сега не сме влегле во тепачка, оти цела зграда ќе ја срамневме со земја ако ние се затепавме!“.

И ти зачудено и понизно го прашуваш: „И ш’о да праам се’а, од кај да најдам пари?“

А тој извикува: „Е па ќе се фатиш за работа, пичка ти мајчина! К’о цел свет ш’о праи кога нема пари, така и ти ќе праиш. Се сеќаваш на времето кога татко ти и татко ми го спасуваа светот од фашизмот, така и ти сега, ќе работиш, ќе заработиш и пак ќе имаш пари! Ај сега еби си матер, и остај ме оти иам и ја работа. Штотуку комшиката ми Кина организира летна Олимпијада, па и ја еве се спремам зимската да ја праам скоро. Ти си поканет да дојдеш на гости за Олимпијадата, ама под услов да се избричиш, да ставиш кравата и – да донесеш поклон. Ај чао сега, комшиката Јулија Тимошенко ме викна у соседниот стан, отидов ја да ја рушам владата во Украина!“

И нормално, што ти останува друго освен да ја ставиш тоа палката под кревет или во шифоњерот, да седнеш пред тоа компјутерот и да напишеш CV со сите твои знаења и вештини и работно искуство и да почнеш да го праќаш си – ви – то на разни работодавци за да ти дадат работа.

А ако не ти дадат работа (што е многу веројатна опција, оти има други за помали пари од тебе што ќе работат), немаш друг избор освен да се симнеш во подрум, да извадиш тоа машините, книгите и лабораторискиот прибор, и да седнеш пред нив, па нешто ново и генијално да направиш.

Како татко ти и дедо ти што правеа на времето кога требаше да заработат за корка леб. И од што беа многу вредни и паметни, татко ти и дедо ти не заработија само за леб, ами и за колата што ја возиш и за станот во кој што живееш. А татко ти беше толку богат што и на други даваше на заем, а сега синот му падна на тоа дереџе да е презадолжен до толку што никој не сака да му позајми нему.

Е па, почитувани читатели, Америка сега поминува токму низ четвртата ситуација, откако помина претходно низ сите три: го запостави образованието на своите деца (како очекуваат да владеат со светот, кога средношколците нивни не можат да ја најдат својата сопствена држава на картата на истиот тој свет), ја заборави културата на штедење (и сите земаа кредити од банките и никој не ставаше пари во тие банки да штеди) и води војни од кои има само штета и никаков ќар, и сега се најде во четвртата ситуација – нема веќе кој да ѝ позајмува.

Може самата Америка да почне да печати пари, ама тоа не е трајно решение оти и Југославија го правеше тоа пред својот крај таму во ’80 – ите години, па затоа и сега ја нема повеќе. Суровата вистина на економската логика е дека парите на долг рок не може да се позајмат, не може да се украдат и не може да се направат од бела хартија со печатење слики, бројки и букви на листовите. Парите мора да се заработат. Со работа, со пот и со многу памет.

Дали тоа Американците го можат? Да, оти веќе два пати во својата историја го направија токму тоа. Западнаа во економска криза и потоа излегоа уште посилни од неа.

Прво, во 1929 година крахираше нивната берза и потоа и целиот финансиски систем. Интересна работа е што тоа се случи од безмалку истите причини како и сегашнава криза (мрзливост и навика да се живее на кредити и од берзански шпекулации).

Само шеснаесет години подоцна, во 1945 – та, Америка се најде себеси како победник во најголемата војна во историјата. Нејзините млади војници се враќаа дома од бојните полиња на Европа и Пацификот, и за да не седат без работа и да не прават проблеми, тогашната влада направи генијален потег – им овозможи на сите ветерани од војната кои имаа желба, да се запишат на факултет и да се стекнат со најдоброто можно образование.

Милиони од нив го прифатија тоа, и од крајот на војната, па се до 1973 година Америка уживаше во својата златна доба – на дотогаш невиден економски просперитет.

Но, во 1975 година, по поразот во Виетнам и по нафтениот удар со четирикратно зголемување на цените на енергијата, отпочна ерата на стагфлација – ем монетарна инфлација, ем економска стагнација. И што се случи: по шеснаесет години, во 1991 година Американците се најдоа себеси како победници во Студената војна, а главниот непријател – комунизмот, замина на буништето на историјата.

И Америка повторно беше полна со пари. Затоа што во меѓувреме вредните (и банкротирани) Американци ги направија персоналните компјутери, разните софтвери за работа со нив (како Windows и Office) кои беа толку прости што секој можеше да научи да ги користи, интернетот, мобилните телефони, и еден куп други прекрасни работи кои Американците ги измислија, а Јапонците до тој степен ги ископираа и усовршија, што ние сите мислиме дека токму тие ги створиле оригинално.

Како сега Америка ќе се извлече од оваа криза, настаната од истите причини како и претходните две: во 1929 година поради верувањето дека може да се заработува без да се работи и во 1975 година поради водењето и губењето на една бескорисна и глупава војна? Еве го моето мислење:

Без разлика кој и да биде избран за претседател на САД во 2008 година, тој ќе мора да креира економска политика која ќе ја придвижи државата со сите нејзини потенцијали кон истиот пат како во времето кога Америка излегуваше од претходните две кризи: реформи во образованието и подршка на науката. А науката има една голема неостварена задача за дваесет и првиот век: да најде замена за нафтата и јагленот како основни извори на енергија.

Веќе со полна пареа се работи на создавање на соларни ќелии кои ќе бидат доволно ефтини и ефикасни за да може да произведуваат електрична енергија без било какви емисии на јаглероден диоксид во атмосферата и уште поважно без користење на било какви скапи суровини, само со нивно поставување на сонце.

Со повеќе инвестиции во развој и истражувања на соларните технологии, реално е да се очекува дека многу скоро нема да има потреба од скапо копање и неефикасно согорување на јаглен во термоцентрали, кои чинат и многу да се изградат и многу да се одржуваат во употреблива состојба.

Нафтата моментално е рак рана на САД и нејзината економија, а истото важи и за остатокот од светот, барем за оние држави каде што нафтата не се произведува туку мора да се увезува. И тоа од оние држави, како Венецуела, Русија и Иран, каде што политичките елити се потполно свесни за моќта која им ја дава имањето на виталните енергенси во свој посед.

Но, во САД веќе е разработена технологија со која со помош на една екстремно сложена процедура која вклучува употреба на стотици ензими и ферменти е можно да се добие алкохолно гориво од – обична трева.

Добивањето на таков етанол од целулоза (целулозата е главна состојка на тревата), за разлика од добивањето на алкохол од скроб (состојка на житариците) и гликоза (ја има во овошјето), е неверојатно комплициран процес, и затоа многу е поскапо таквото гориво од она добиено од нафта. Но, кога ќе се стават во погон илјадници научници и биотехнолози, чуда се случуваат (а и се имаат и порано случено такви научни чуда, така да ова не го зборам на памет).

Технологијата за добивање на гориво од трева (која ја има во доволно количество насекаде и не мора да се сади и одгледува како пченката или репката) е реалност сега – можно е, и е практично постигнато добивањето на алкохол со ферментација на целулоза. Проблемот е што сега – засега тоа е сложен и скап процес.

Ама, со многу мозгање од страна на најдобрите научни умови што ги има Америка – утре, или задутре, реално е да се очекува горивото добиено од трева да стане поефтино од она добиено од нафта.

Кој тогаш ќе купува бензин? Колку ниско ќе падне цената на нафтата кога веќе нема да има потреба од неа? И со што тогаш ќе се прават мангупи земјите како Иран, Венецуела и Русија?

Најважно е што сончевите ќелии за добивање на струја и постапката за добивање на алкохолно гориво од целулозата од обична трева се реалност. Тоа не се технологии кои допрва треба да се измислуваат, ами се веќе измислени и функционираат. Само треба да се доусовршат за да стане енергијата добиена од нив поефтина и со тоа поконкурентна на онаа добиена од нафта и јаглен.

И затоа, почитувани наши антиамериканци, не радувајте се предвреме на маките низ кои поминуваат САД. Ним не им прв пат да паднат во криза, и нема да им биде прв пат да се извлечат од неа, и да излезат по сите премрежија уште посилни и побогати отколку што беа пред кризата.

Америка не е изградена врз база на цицање на ограничените резерви на нафта и гас, туку на речиси неограничените резерви на интелигенција, трудољубивост, желба за успех и верба во победа на нејзините најпаметни луѓе. А ако не можат да најдат доволно паметни луѓе, тие ќе ги увезат, од целиот свет ако треба, како што ги увезоа Тесла, Пупин, Ајнштајн, Сикорски и илјадници други.

Америка ќе ги привлече со слободата на пазарот и правната сигурност за бизнисот – кога може, на пример, еден Индиец или Русин да дојде во Америка и да стане газда на милијарди долари вредна IT фирма во силиконската долина – зошто не би можел било кој паметен и вреден човек од било која земја во светот да се насели и да работи во САД? Тоа е основата на силата на Америка, слободата и правдата – секој човек во својата нива може да сади што сака и секој да си го зачува за себе она што ќе го ожнее од таа нива (откако, нормално, ќе ги плати сите даноци). И затоа Америка нема да пропадне.

А нема ни ние, во Македонија, да бидеме вечно сиромашна и промашена држава ако се угледаме на Американците, не на овие мрзливи силеџии кои на кредит купуваат оружје па пукаат кај ќе стигнат ширум светот, туку на оние кои ја изградија Америка во светска сила во секој поглед. Да го развиваме и ние образованието, да се потпираме на своите сили, да работиме напорно и паметно и најважното, да не ја веднеме главата пред никого.

Да не ја молиме ЕУ да нѐ сака со тоа што ќе се откажаме од името, ами да ја научиме и неа и сите други да нѐ почитуваат со тоа што нема да откажеме од него.

Слободен пазар и правна сигурност и кај нас да развиеме и после – кој ќе може да нѐ стигне? Најмалку Грците, таа нација на белосветски преваранти и неуморни кавгаџии, мрзливци кои не се способни ни своите сопствени портокали да ги оберат од своите ниви, па мораат да носат од странство работници да им ги берат.

Но Македонија нема да се збогати ни малку ако ние останеме какви што сме сега, „берачи на портокали од грчките плантажи“ туку кога ќе станеме инжинери што Грците ќе ги повикуваат да ги реновираат нивните скапани пристаништа и аеродроми, кога ќе станеме програмери на софтверите што грчките хакери ќе се радуваат кога ќе ги испиратираат, и кога ќе станеме врвни лекари кои за големи пари ќе ги оперираат хемороидите од грчките задници добиени од премногу седење и постојано штрајкување во обиди владата нивна да им ги зголеми платите и да не им ги приватизира државните фирми – загубари.

Најголемата навреда за Грците е успехот на Македонците. Во секој поглед.

Америка нема да пропадне, во тоа бидете сигурни. А бидете уште повеќе сигурни и дека и Македонија, нашата прекрасна и сакана Македонија, нема да пропадне, и дека ќе напредува и ќе се развива – ама само под еден услов: да почне да мисли со своја глава.